Trawma
Yn esbonio beth yw trawma a sut mae'n effeithio ar eich iechyd meddwl. Yn cynnwys awgrymiadau am sut y gallwch helpu eich hun, pa driniaethau sydd ar gael, a sut i oresgyn rhwystrau i gael cymorth. Ceir awgrymiadau hefyd am sut y gallwch gefnogi rhywun arall sydd wedi mynd trwy drawma.
Helpu rhywun arall gyda thrawma
Gall gwylio rhywun yr ydych yn ei garu yn dioddef o effeithiau trawma neu ei weld mewn sefyllfa drawmatig, hirdymor fod yn anodd. Ond mae yna bethau y gallwch chi eu gwneud a allai helpu.
Ar y dudalen hon, ceir rhai awgrymiadau am ffyrdd y gallwch ei gefnogi wrth ofalu hefyd am eich llesiant eich hun:
- Byddwch yn wrandäwr da
- Rheolwch eich disgwyliadau
- Dysgwch beth sydd yn eu sbarduno
- Ceisiwch beidio â barnu
- Cynigiwch gefnogaeth ymarferol
- Parchwch eu preifatrwydd a'u ffiniau
- Helpwch nhw i osod ffiniau
- Cymerwch ran mewn gweithgareddau hwyliog ac ymlaciol
- Helpwch nhw i ddod o hyd i gefnogaeth
- Gofalwch am eich iechyd meddwl eich hun
Byddwch yn wrandäwr da
Pan fydd rhywun yn profi trawma, mae'n bwysig eu bod yn gwybod bod y bobl sy'n agos atynt yno i wrando. Nid oes angen i chi allu cynnig cyngor na chael yr atebion i bopeth bob amser. Mae bod yn wrandäwr da yn help mawr.
Dyma rai awgrymiadau:
- Rhowch amser iddyn nhw. Gadewch iddynt siarad yn eu hamser eu hun – mae'n bwysig nad ydych yn rhoi pwysau arnynt na'u rhuthro.
- Canolbwyntiwch ar wrando. Ceisiwch barchu'r hyn y maent yn dewis ei rannu, yn hytrach nag aros am eich cyfle i siarad.
- Derbyniwch yr hyn y maent yn ei deimlo. Er enghraifft, gadewch iddyn nhw fod yn ofidus neu'n flin am yr hyn sydd wedi digwydd.
- Peidiwch â'u beio na beirniadu eu hymatebion. Efallai y byddwch yn meddwl tybed pam na wnaethant rywbeth yn wahanol. Ond fe wnaethant oroesi ym mha bynnag ffordd y gallent ar y pryd.
- Defnyddiwch yr un geiriau â nhw. Mae'r ffordd y bydd pobl yn dewis disgrifio eu profiadau yn amrywio. Er enghraifft, nhw sydd i ddewis os ydynt am ddisgrifio eu hunain fel 'dioddefwr' neu 'oroeswr' trawma.
- Peidiwch â diystyru eu profiadau. Er enghraifft, peidiwch â dweud wrthynt i beidio â phoeni am bethau neu ddweud eu bod yn ffodus eu bod wedi goroesi. Nid yw clywed hyn yn ddefnyddiol iawn fel arfer. Ceisiwch gofio na all pobl ddewis beth sydd yn drawmatig na'r ffordd y mae'n effeithio arnynt.
- Peidiwch â rhoi cyngor oni bai eu bod yn gofyn i chi wneud hynny. Efallai y byddai'n well ganddynt glywed eich bod yn eu credu a'ch bod yno iddyn nhw.
- Gadewch iddynt fynegi eu hunain yn y ffordd y maent yn dymuno. Efallai y bydd rhai ohonom yn ei chael yn haws mynegi ein hunain trwy ysgrifennu neu drwy ddefnyddio cyfrwng creadigol arall. Mae cefnogi'r ffyrdd hyn o fynegi teimladau yr un mor ddilys.
Mae derbyn ei bod yn bosib i mi ddangos fy mregusrwydd heb ofn fod rhywun yn mynd i ddial neu fy nghosbi wedi bod yn gam mawr … i wneud hyn, rwyf wedi gorfod egluro i’r rhai agosaf ataf pa mor fregus ydw i … a gwneud hynny sawl gwaith pan ydw i'n ymddwyn mewn ffordd sydd i'r gwrthwyneb i hynny yn hollol.
Gall clywed am drawma fod yn anodd iawn, p’un a yw rhywun yn rhannu manylion penodol ai peidio. Er enghraifft, efallai y byddwch yn teimlo'n ofidus neu'n flin am yr hyn y maent wedi'i ddweud wrthych chi.
Mae ein cysylltiadau defnyddiol yma i'ch cefnogi hefyd. Gallwch ddarllen mwy am ofalu am eich iechyd meddwl eich hun isod.
Rheolwch eich disgwyliadau
Efallai fod gennym ein syniadau ein hunain am yr hyn a ystyrir yn drawmatig neu sut y dylai rhywun ymateb i drawma, a pha mor hir y dylai gymryd i wella ohono. Ond mae profiad pawb yn unigryw ac nid oes ffordd gywir i'w reoli na chyfyngiad amser penodol ar gyfer ei brosesu.
Profi effeithiau ar wahanol adegau
Nid yw trawma yn effeithio ar bawb ar unwaith. Efallai na fydd rhai ohonom yn teimlo ei effaith am fisoedd neu flynyddoedd. Efallai y byddwn yn teimlo yn awyddus i siarad amdano weithiau, ond nid ar adegau eraill. Mae hyn yn hollol normal.
Mae pawb yn gweithio trwy drawma wrth eu pwysau eu hun. Mae'n bwysig nad oes gennym ddisgwyliadau o ran pryd y dylai rhywun fod yn 'well' neu y bydd yn rhoi'r gorau i effeithio ar eu bywyd.
Dim ond ychydig fisoedd wedi i mi gychwyn galaru y dechreuais i ymddiheuro amdano. Mae fy atgofion Facebook yn aml yn dechrau gyda'r geiriau ‘Sori, dwi'n gwybod bod pobl yn meddwl y dylwn i fod yn dechrau teimlo'n well erbyn hyn’ … ond wrth gwrs, roeddwn i'n dal i alaru chwe mis yn ddiweddarach.
Newidiadau i bwy ydyn nhw
Gall profi trawma newid sut mae rhywun yn meddwl ac yn teimlo, a’u nodau mewn bywyd. Mae'n bwysig ein bod yn deall bod y newid hwn yn normal ac nad ydym yn rhoi pwysau ar rywun i ddychwelyd i'r ffordd yr oeddent cyn y trawma.
Efallai y bydd angen i chi ddod o hyd i ffyrdd newydd o dreulio amser gyda'ch gilydd neu ddarganfod diddordebau newydd y gallwch eu rhannu. Ceisiwch beidio â meddwl eich bod yn 'colli'r' unigolyn yr oeddent unwaith. Rydyn ni i gyd yn newid dros amser, a gallai hyn fod yn ffordd wych o roi cynnig ar rywbeth newydd gyda'ch gilydd.
Roedd ysgariad ar ôl 27 mlynedd o briodas, bod yn ddigartref, heb arian a chael fy ynysu, wedi fy nhroi yn rhywun arall. Rhywun nad oeddwn yn ei adnabod.
Stigma a thrawma
Mae rhai pobl yn teimlo na allant ddianc neu siarad am sefyllfaoedd trawmatig. Gallai hyn fod oherwydd stigma neu gredoau pobl o'u cwmpas. Efallai y bydd gennych rai credoau am yr hyn y dylai pobl ei wneud mewn rhai sefyllfaoedd, megis credoau ynghylch ysgariad.
Mae pawb yn haeddu bod yn ddiogel rhag niwed a chael lle diogel i brosesu eu profiadau. Ceisiwch roi blaenoriaeth i ddiogelwch yr unigolyn a derbyniwch beth yw ei anghenion, hyd yn oed os nad ydynt yn gwneud synnwyr llwyr i chi neu'n cyd-fynd â'ch credoau.
Cael trafferth gyda ffydd neu gredoau ysbrydol
Gall trawma achosi rhai ohonom i ymrafael â’n ffydd neu'n credoau ysbrydol. Gallai hyn ddigwydd i'r unigolyn sydd wedi profi'r trawma neu i chi, os ydych yn cefnogi'r unigolyn hwnnw.
Efallai fod rhywun rydych chi'n ei adnabod wedi profi trawma o fewn cymuned grefyddol neu ysbrydol. Er mwyn gadael amgylchedd trawmatig, efallai y bydd rhaid iddynt wneud pethau sydd yn mynd yn erbyn rhai dysgeidiaethau neu gredoau crefyddol. Ond nid yw hyn yn eu gwneud yn berson drwg neu'n golygu na allwch eu cefnogi.
Os ydych yn cael trafferth gyda hyn, mae yna bobl y gallwch siarad â nhw. Gallai fod yn rhywun o'ch cymuned grefyddol, neu'r tu allan iddi. Ceir rhestr o sefydliadau ar ein tudalen o gysylltiadau defnyddiol y gallech gysylltu â nhw.
Ceisiwch beidio â barnu
Gall fod yn anodd deall pam na all rhywun 'symud ymlaen' ar ôl trawma. Yn enwedig os nad ydych wedi profi trawma eich hun neu os ydych yn teimlo'n wahanol am brofiadau yr ydych yn eu rhannu.
Mae'n ddealladwy eich bod yn awyddus i bethau wella. Ond mae'n bwysig nad ydych yn eu beio nhw nac yn rhoi pwysau arnyn nhw i wella heb yr amser a'r gefnogaeth sydd eu hangen arnynt.
Mae'n bwysig hefyd nad ydych yn barnu pobl os nad ydynt yn ymateb mor gryf ag y byddech wedi'i ddisgwyl i drawma. Mae pawb yn ymateb yn wahanol i drawma ac efallai na fydd yn effeithio ar rai ohonom.
Peidiwch â chymryd yn ganiataol bod angen cymorth proffesiynol neu fathau penodol o gefnogaeth ar rywun. A pheidiwch â barnu eu hymateb os nad yw'r trawma wedi effeithio arnynt yn ôl pob golwg.
Hoffwn pe bai mwy o ymwybyddiaeth am drawma a'r ffordd y mae'n effeithio ar y ffordd y mae unigolyn yn prosesu ei feddyliau ac yn ymddwyn. [...] Gellir camddehongli neu gamddeall ymddygiad hunangadwraeth yn fawr.
Dysgwch beth sydd yn eu sbarduno
Gallai fod yn ddefnyddiol i chi ofyn p'un a allai unrhyw sefyllfaoedd neu sgyrsiau sbarduno ôl-fflachiau neu deimladau anodd. Er enghraifft, efallai fod synau uchel neu ddadleuon yn gallu peri gofid iddynt.
Gallai deall eu sbardunau eich helpu i osgoi'r sefyllfaoedd hyn neu eich helpu i'w cefnogi pan fyddant yn digwydd.
Awgrymiadau am sut i helpu rhywun sy'n dioddef o ôl-fflachiau
Mae ôl-fflachiau yn brofiadau byw lle bydd rhywun yn ail-fyw agweddau o ddigwyddiad trawmatig. Gall fod yn anodd gwybod sut i helpu yn ystod ôl-fflachiau, ond nid oes angen hyfforddiant arbennig arnoch. Gallai helpu os ydych yn gwneud y canlynol:
- Ceisio peidio â chynhyrfu
- Dweud wrthynt yn ofalus eu bod yn cael ôl-fflach
- Ceisio osgoi gwneud unrhyw symudiadau sydyn
- Eu hannog i anadlu'n araf ac yn ddwfn
- Eu hannog i ddisgrifio eu hamgylchedd
- Rhoi sicrwydd iddynt eu bod yn ddiogel
Mae ein tudalennau am anhwylder straen wedi trawma (PTSD) yn rhoi esbonio ôl-fflachiau ymhellach. Ceir awgrymiadau hefyd ar gyfer ymdopi ag ôl-fflachiau.
Cynigiwch gefnogaeth ymarferol
Efallai y bydd angen cymorth ymarferol ar rywun yn dilyn digwyddiad trawmatig. Gall trawma effeithio ar ein gallu i feddwl yn glir a threfnus. Gall gwneud pethau fel coginio neu lanhau helpu.
Ond mae'n bwysig gwneud yn siŵr fod gan yr unigolyn yr ydych yn gofalu amdano reolaeth dros y sefyllfa o hyd a'i fod yn cael lleisio barn ar yr hyn sy'n digwydd o'i gwmpas. Ceisiwch beidio â chymryd drosodd.
Os ydych yn poeni am rhywun, mae'n ddealladwy eich bod eisiau eu helpu i wella pethau, neu i chi deimlo'n rhwystredig os ydynt yn anghytuno ynghylch beth i'w wneud. Ond mae profiadau trawmatig fel arfer yn golygu bod yn ddiymadferth neu deimlo bod rheolaeth yn cael ei chymryd oddi arnoch.
Os byddwch yn rhoi pwysau arnynt neu'n dweud wrthynt beth i'w wneud, gallai hyn ychwanegu at eu teimlad o fod yn ddiymadferth.Yn hytrach, ceisiwch eu hannog a'u cefnogi i wneud eu dewisiadau eu hunain.
Mae derbyn cefnogaeth gan y rhai agosaf ataf wedi bod yn anodd gan mai fi oedd yr un a oedd wedi gorfod bod yn gryf erioed.
Parchwch eu preifatrwydd a'u ffiniau
Peidiwch â rhannu manylion am yr hyn y maent wedi'i brofi, oni bai eich bod wedi cael eu caniatâd. Er enghraifft, efallai na fyddant yn dymuno i chi ddweud wrth ffrindiau neu aelodau o'ch teulu beth sydd wedi digwydd iddynt.
Efallai na fyddant yn dymuno rhannu eu profiad gyda chi o gwbl, hyd yn oed os ydych chi'n agos. Ceisiwch beidio â chymryd hynny'n bersonol. Rhowch sicrwydd iddynt eich bod chi yno os oes arnynt eich angen.
Nid yw hyn yn golygu bod angen i chi gadw popeth i chi'ch hun a pheidio â cheisio cefnogaeth. Ceir awgrymiadau am ble y gallwch geisio cymorth ar ein tudalen o gysylltiadau defnyddiol ar gyfer trawma a chysylltiadau defnyddiol ar gyfer cefnogi rhywun arall.
Helpwch nhw i osod ffiniau
Efallai y bydd rhywun sydd wedi profi rhai mathau o drawma yn cael anhawster wrth ddweud 'na' pan ofynnir iddynt wneud pethau nad ydynt am eu gwneud. Gallai hyn fod o ganlyniad i'w trawma pan oedd angen iddynt blesio pobl er mwyn cadw'n ddiogel. Neu efallai eu bod yn teimlo bod angen iddynt ddweud 'ie' i bopeth er mwyn cadw pobl yn agos atynt.
Rhowch sicrwydd iddynt ei bod yn iawn dweud 'na'. Rhowch amser iddynt ymateb a phrosesu'r cais, yn hytrach na mynnu ateb ar unwaith. Siaradwch â nhw am y pethau maent yn hoffi ac nad ydynt yn hoffi eu gwneud. Gadewch iddynt helpu i gynllunio digwyddiadau, gan roi ystyriaeth i'w hanghenion.
Cymerwch ran mewn gweithgareddau hwyliog ac ymlaciol
Efallai y bydd rhaid i rhywun sy'n gwella o drawma reoli llawer o bethau anodd. Pan fyddwch yn treulio amser gyda nhw, ceisiwch gynnwys gweithgareddau sy'n bleserus ac sydd ar wahân i'r trawma.
Efallai na fyddan nhw eisiau gwneud hyn bob amser. Bydd angen ichi roi ystyriaeth i'w ffiniau. Ond gall dod o hyd i ffyrdd o'u cynnwys mewn gweithgareddau hwyliog ac ymlaciol fod yn ddefnyddiol iawn.
Fy nhad a fy iechyd meddwl
Pan oedd fy ngorbryder yn ddrwg iawn, neu pan oeddwn yn cael pyliau o banig, byddai fy nhad yn fy nghofleidio bob amser ac yn siarad gyda mi i fy helpu i dawelu. Roedd ganddo ffordd arbennig o dawelu fy meddwl a oedd yn rhoi sicrwydd i mi nad oes ddim byd tebyg yn mynd i ddigwydd i mi byth eto.
Helpwch nhw i ddod o hyd i gefnogaeth
Os ydynt am i chi wneud hynny, fe allech eu helpu i ddod o hyd i gefnogaeth. Er enghraifft:
- Gallech edrych drwy'r rhestr o sefydliadau perthnasol ar ein tudalen o gysylltiadau defnyddiol ar gyfer trawma.
- Gall ein tudalennau am gefnogi rhywun sy’n hunan-niweidio fod o gymorth os yw rhywun yn niweidio ei hun. Mae gennym hefyd dudalennau am gefnogi rhywun sy'n meddwl am ladd ei hun, os ydynt yn cael trafferth ymdopi â meddyliau am ladd eu hunain.
Gweler ein tudalennau am helpu rhywun arall i geisio cymorth am ragor o awgrymiadau, gan gynnwys yr hyn y gallwch ac na allwch ei wneud os nad yw rhywun eisiau help.
Opsiynau cymorth i chi
Gall digwyddiad trawmatig gael effaith fawr, nid yn unig ar y rhai sydd wedi'i brofi, ond ar y bobl o'u cwmpas hefyd. Os ydych chi'n profi effeithiau trawma wrth gefnogi rhywun arall (a elwir weithiau yn drawma eilaidd), efallai y byddai'n ddefnyddiol i chi roi cynnig ar rai o'r awgrymiadau ar ein tudalen am ymdopi â thrawma.
Efallai y gallech siarad â'ch meddyg teulu hefyd am sut rydych yn teimlo, a gofyn a all gynnig unrhyw driniaeth neu gymorth i chi.
Cyhoeddwyd y wybodaeth hon ym mis Rhagfyr 2023. Byddwn yn ei adolygu yn 2026.
References and bibliography available on request.
If you want to reproduce this content, see our permissions and licensing page.
