Sut deimlad yw galar?
Gall galar fod yn anodd ac yn straen. Mae bron pawb yn mynd drwyddo ar ryw adeg yn eu bywydau. Ond gall fod yn anodd rhagweld sut y gallem ymateb i golled.
Pa emosiynau allai fod gennyf wrth alaru?
Mae’r adran hon yn egluro rhai teimladau a phrofiadau y gallech eu cael ar ôl colli rhywun.
Ond cofiwch fod yna lawer o wahanol ffyrdd y gallwn ni alaru. A llawer o ffactorau a all effeithio ar ein galar. Mae’r rhain yn cynnwys y berthynas a gawsom gyda’r unigolyn a fu farw, ein profiad blaenorol o alar, a’r gefnogaeth sydd gennym o’n cwmpas.
Felly, os nad ydych chi'n profi'r emosiynau hyn, nid yw'n golygu eich bod chi'n galaru yn y ffordd anghywir. Mae sut rydych chi'n galaru yn bersonol i chi:
Tristwch neu iselder
Efallai y byddwch yn teimlo'n isel, yn ddagreuol neu'n ynysig. Efallai y byddwch chi'n treulio amser yn myfyrio ar y gorffennol. Neu efallai y byddwch chi'n ei chael hi'n anodd meddwl am y dyfodol, neu'n teimlo bod pethau'n anobeithiol. Mewn rhai achosion, gallai hyn gynnwys profi teimladau am hunanladdiad.
Mae gan ein tudalennau ar iselder ac ymdopi â theimladau am hunanladdiad gyngor a allai helpu.
Diffyg teimlad, gwadu neu anghrediniaeth
Efallai y byddwch chi’n teimlo'n ddideimlad neu mewn cyflwr o sioc. Mae hyn yn naturiol. Gall hyn ein helpu i brosesu beth sydd wedi digwydd ar gyflymder y gallwn ymdopi ag ef, ac nid cyn ein bod yn barod.
Ond gall fod yn broblem os ydych chi'n teimlo'n ddideimlad yn unig, ac nad ydych chi'n profi unrhyw deimladau eraill. Gallai hyn olygu eich bod yn teimlo’n ‘sownd’ neu ‘wedi rhewi’.
Mae galar yn beth anwadal, ac mae'n eich taro chi mewn ffyrdd nad ydych chi'n barod ar eu cyfer. Rydw i wastad wedi bod yn unigolyn eithaf hyderus felly roedd y newid yn fy iechyd meddwl a ddaeth gyda galar yn fy synnu.
Dryswch
Efallai y byddwch chi'n teimlo'n ddryslyd ynglŷn â'ch hunaniaeth neu'n teimlo bod rhan ohonoch chi ar goll neu wedi newid. Efallai y byddwch hefyd yn gofyn pam mae hyn wedi digwydd. Neu efallai y byddwch yn teimlo ar goll neu'n ansicr ynghylch cyfeiriad eich bywyd.
Pryder a phanig
Efallai y byddwch chi'n teimlo'n bryderus am eich bywyd neu'r byd. Neu efallai y bydd pethau'n teimlo'n llai diogel neu lai o dan eich rheolaeth. Efallai y byddwch yn poeni am rywbeth drwg arall yn digwydd neu golli rhywun arall.
Os ydych chi'n teimlo'n bryderus iawn, efallai y byddwch chi hefyd yn profi pyliau o banig. Gweler ein tudalen am ymdopi â phyliau o banig am awgrymiadau a all helpu.
Rwyf wedi colli ffrindiau a theulu – mae pob profedigaeth wedi bod yn wahanol ond mae’r cyfan wedi bod yn broses o ddysgu. Mae’n hollbwysig bod pobl yn gwybod ble i droi.
Dicter
Mae colli rhywun yn boenus a gall deimlo'n annheg. Efallai y byddwch chi'n teimlo dicter neu'n rhwystredig. Ac efallai yr hoffech chi ddod o hyd i rywbeth neu rywun i'w feio am y golled, i geisio gwneud synnwyr ohoni.
Gallai hyn gynnwys teimlo'n ddig tuag at eich hunan, pobl eraill, y byd, neu'r unigolyn sydd wedi marw.
Teimlo wedi'ch llethu
Efallai y byddwch chi'n teimlo na allwch chi ymdopi â'ch galar. Efallai y byddwch chi'n poeni bod eich teimladau mor llethol fel nad ydych chi'n gwybod sut y gallwch chi fyw gyda nhw. Ac efallai y byddwch chi'n teimlo wedi'ch llethu neu'n bryderus am y dyfodol.
Mae llawer o bobl yn teimlo fel hyn ar ôl colled ac yn dod o hyd i ffyrdd o fyw gyda'u galar dros amser. Ceisiwch gymryd pethau un cam ar y tro a byddwch yn garedig i chi'ch hun.
Rhyddhad
Efallai y byddwch yn teimlo rhyddhad pan fydd rhywun yn marw. Gallai hyn fod oherwydd bod yr unigolyn wedi bod yn sâl neu mewn poen am amser hir ac wedi bod yn dioddef. Efallai eich bod wedi bod yn gofalu am yr unigolyn, a all fod yn anodd. Efallai y byddwch hefyd yn teimlo rhyddhad os oedd eich perthynas â'r unigolyn yn un anodd.
Mae rhyddhad yn ymateb arferol i lawer o bobl mewn gwahanol sefyllfaoedd. Nid oes unrhyw ffordd gywir nac anghywir o deimlo yn dilyn colled.
Os oedd gennych chi berthynas anodd gyda'r unigolyn sydd wedi marw, efallai y byddwch chi'n meddwl y byddwch chi'n galaru llai neu'n ymdopi'n well. Yn lle hynny, efallai y byddwch chi'n dal i deimlo cymysgedd o emosiynau fel tristwch, dicter, euogrwydd, ac unrhyw beth yn y canol.
Newidiadau i'ch corff a'ch ymddygiad
Wrth alaru, efallai y byddwch hefyd yn profi:
- Problemau cysgu
- Newidiadau i'ch archwaeth
- Problemau iechyd corfforol
- Tynnu'n ôl oddi wrth bobl eraill, neu eisiau bod gydag eraill drwy'r amser
Trodd profedigaeth fy mywyd yn niwl
Dechreuodd y diffyg teimlad leihau ar ôl tua thri mis, ac fe wnaeth fy nharo’n drwm fy mod wedi colli cariad fy mywyd.
Profedigaeth a'r pandemig
Profodd llawer ohonom brofedigaeth yn ystod pandemig y coronafeirws.
Efallai eich bod wedi colli rhywun i COVID-19 ei hun. Neu efallai fod rhywun wedi marw am reswm arall yn ystod y pandemig. Gall hyn fod wedi effeithio ar eich profiadau o alar am sawl rheswm:
Amgylchiadau anodd pan fu farw
Efallai y byddwch chi'n teimlo'n ofidus neu’n ddig na allech chi dreulio amser gyda rhywun yn ystod y pandemig. Er enghraifft, os na allech chi fod gyda'ch gilydd ar gyfer ei Nadolig neu ben-blwydd olaf. Neu os na allech chi ffarwelio, na bod gydag ef/hi pan fu farw.
Efallai y byddwch chi'n teimlo bod rhywun y gwnaethoch chi ei golli wedi cael ei anghofio neu ei fychanu i fod yn rhif yn unig, oherwydd faint o bobl a fu farw.
Gall yr atgofion o golli rhywun mewn cyfnod mor ansicr a brawychus deimlo'n ofidus. Gweler ein tudalennau am drawma am gyngor a allai helpu.
Teimlo na allwch alaru'n iawn
Efallai, y byddwch chi'n teimlo'n ofidus, yn euog neu’n ddig os nad oedd yn bosibl i chi alaru am yr unigolyn yn y ffordd roeddech chi ei eisiau. Neu os nad oedd yn bosibl i chi alaru yn y ffordd rydych chi'n meddwl y byddai wedi dymuno.
Er enghraifft, os nad oedd yn bosibl i chi fynd i angladd neu seremoni. Neu os oedd yn rhaid ei ohirio neu ei gyfyngu oherwydd cyfyngiadau. Efallai nad oedd yn bosibl i chi gymryd rhan mewn defodau neu draddodiadau sy'n bwysig i'ch diwylliant neu grefydd.
Diffyg cefnogaeth
Efallai eich bod chi wedi teimlo’n fwy ynysig yn eich galar os nad oeddech chi’n gallu treulio amser gyda phobl yn y ffordd arferol. Efallai eich bod chi'n teimlo nad oeddech chi erioed wedi gallu rhoi terfyn ar eich galar neu symud ymlaen o'ch colled.
Roedd yn gyfnod ofnadwy. Sioc y galar, ac yna fe darodd y pandemig, ac ni allwn i, ynghyd â chymaint o rai eraill, fod gyda fy nheulu i gefnogi ein gilydd trwy’r boen.
Gwahanol ffyrdd o ddeall galar
Nid oes ffordd gywir nac anghywir o alaru nac o ddeall colled. Gall llawer o bethau effeithio ar sut rydych chi'n galaru. Mae’r rhain yn cynnwys eich:
- Diwylliant neu gefndir
- Credoau crefyddol neu ysbrydol
- Perthynas â'r unigolyn sydd wedi marw
- Amgylchiadau presennol
- Iechyd meddwl
- Profiadau blaenorol o alar
Mae'r adran hon yn esbonio rhai damcaniaethau gwahanol ynghylch sut y gallai galar weithio.
Pum cam galar
Mae peth ymchwil wedi awgrymu y gall galar ddod fesul camau neu fel cylch. Weithiau cyfeirir at y cylch galar yn ei gyfanrwydd fel 'galaru'. Mae'n disgrifio sut mae rhai pobl yn addasu yn dilyn colled.
Mae astudiaethau gwahanol yn disgrifio camau'r cylch galar mewn ffyrdd ychydig yn wahanol. Ond y camau mwyaf cyffredin yw:
- Gwadu - teimlo sioc, anghrediniaeth, panig neu ddryswch – "Sut gallai hyn ddigwydd?”, "Ni all hyn fod yn wir".
- Dicter - beio eich hun, beio eraill a gelyniaeth – "Pam fi?”, "Dyw hyn ddim yn deg", "Dwi ddim yn haeddu hyn".
- Bargeinio - teimlo'n euog a chael meddyliau fel "Petawn i ond wedi gwneud mwy", "Pe bawn i ond wedi bod…".
- Iselder - teimlo'n flinedig, anobeithiol ac aneffeithiol, fel eich bod wedi colli persbectif, yn ynysig, neu ag angen bod o gwmpas eraill - "Mae popeth yn frwydr", "Beth yw'r pwynt?".
- Derbyn - cydnabod y golled a’r amgylchiadau newydd. A bod yn barod i symud ymlaen. Nid yw derbyn yn golygu eich bod yn mwynhau'r sefyllfa, neu'n teimlo ei bod yn gywir neu'n deg.
Nid yw'r camau hyn bob amser yn ymddangos yn yr un drefn i bawb. Ac mae rhai pobl yn profi rhai camau ac nid y rhai eraill. Mae'n gyffredin symud yn ôl ac ymlaen trwy'r camau yn eich ffordd eich hun ac ar eich cyflymder eich hun.
Efallai y gwelwch fod y pum cam galar yn adlewyrchu eich profiadau ac yn eich helpu i ddeall eich galar yn well.
Ond dim ond un ffordd yn unig o ddeall galar ydyw. Mae yna lawer o wahanol ddamcaniaethau am alar. Mae rhai pobl wedi beirniadu'r ddamcaniaeth pum cam galar. Maent yn dweud y gall wneud i bobl deimlo nad ydyn nhw'n galaru’n 'iawn'.
Llwyddais i gael graddau da … ond y tu mewn roeddwn bob amser yn dioddef, yn teimlo'n unig ac yn ynysig, yn ddatgysylltiedig ac yn ddideimlad llawer o'r amser. Doeddwn i ddim yn gallu mynegi’n llawn sut roeddwn i’n teimlo i unrhyw un.
Proses ddeublyg galar
Damcaniaeth arall am ddeall galar yw ei weld fel proses ddeublyg. Dyma’r syniad fod rhaid i ni yn aml, pan fyddwn ni’n galaru, gydbwyso dau beth ar unwaith:
- Rhoi lle i ni ein hunain deimlo ein galar
- Gallu ymdopi â'n bywyd bob dydd
Nid yw'r naill na'r llall o'r pethau hyn yn bwysicach na'r llall. Ac nid oes angen i chi 'gwblhau' un i allu gwneud y llall.
Efallai y bydd adegau pan fydd angen i chi ganolbwyntio ar eich galar. Efallai y bydd yn ddefnyddiol i chi fynegi eich emosiynau neu dreulio amser yn gwneud pethau i gofio'r unigolyn rydych chi wedi'i golli.
Efallai y bydd adegau eraill pan fydd angen i chi ganolbwyntio ar ddod trwy'r dydd neu ymdopi â chyfrifoldebau dyddiol. Yn y sefyllfaoedd hyn, efallai y byddai'n fwy defnyddiol ceisio tynnu eich sylw oddi wrth eich teimladau.
Tyfu o gwmpas galar
Mae tyfu o gwmpas galar yn ddamcaniaeth sy'n herio'r syniad bod ein galar yn diflannu neu'n mynd yn llai dros amser.
Mae'r ddamcaniaeth hon yn awgrymu nad yw ein galar yn mynd yn llai. Ond ein bod ni'n tyfu o gwmpas ein galar yn lle.
Gall hyn olygu weithiau y gall ein galar deimlo yr un mor boenus ag y gwnaeth pan gawsom y golled gyntaf. Ond fe allwn ni hefyd wneud lle o gwmpas ein galar, yn araf, i symud ymlaen â'n bywydau. Ac wrth i amser fynd yn ei flaen, mae ein gallu i ymdopi a theimlo pethau heblaw ein galar yn tyfu fwyfwy.
Mae gan Cruse fwy o wybodaeth am y model tyfu o gwmpas galar.
Os byddwch chi byth yn teimlo nad ydych chi'n ymdopi â phrofedigaeth, mae yna sefydliadau a phobl a all eich cefnogi. Gallwch ddod o hyd i syniadau ar gyfer pwy i gysylltu â nhw ar ein tudalen cymorth a hunanofal.
Y pethau a’m helpodd drwy’r brofedigaeth oedd bod yn agored am y ffordd yr oeddwn yn teimlo, gwneud cyfeillion go iawn, ymarfer corff, bwyta’n iach, a helpu eraill.
A yw galar yn broblem iechyd meddwl?
Yn y rhan fwyaf o achosion, nid yw galar yn broblem iechyd meddwl y gellir gwneud diagnosis amdani. Mae'n arferol i alar gael effaith fawr ar ein bywydau. A gall gymryd amser hir i addasu i fywyd ar ôl colled.
Ymhell ar ôl profedigaeth, efallai y byddwn yn dal i gael cyfnodau pan fyddwn yn gweld pethau'n anodd iawn. Gallwn deimlo yn union fel y gwnaethom yn fuan ar ôl y brofedigaeth. Ond dros amser, gallwn ddechrau addasu’n raddol, rheoli ein teimladau, a symud ymlaen.
Efallai y cewch ddiagnosis iechyd meddwl os ydych yn profi'r canlynol:
- Teimladau cryf iawn o alar am amser hir ac maen nhw'n mynd yn anoddach ymdopi â nhw, yn hytrach na dod yn haws yn raddol
- Profiadau dwys a llethol o alar sy'n cael effaith ar eich bywyd o ddydd i ddydd
Defnyddir enwau gwahanol ar gyfer problemau iechyd meddwl sy'n gysylltiedig â galar. Efallai y byddwch yn clywed termau fel 'anhwylder galar hir', 'anhwylder profedigaeth gymhleth parhaus', neu 'galar cymhleth'. Mae gan Cymorth mewn Galar Cruse wybodaeth am alar cymhleth ar ei wefan.
Efallai y bydd rhai ohonom yn gweld cael diagnosis yn ddefnyddiol i ddeall ein profiadau a cheisio cymorth. Efallai y bydd eraill yn gweld diagnosis o’r math hwn yn ddigymorth. Neu’n teimlo na ddylai ein galar fyth gael ei ddisgrifio fel problem iechyd meddwl.
Chi sydd i benderfynu sut rydych chi'n deall ac yn disgrifio'ch profiadau eich hun.
Os oes gennych chi broblem iechyd meddwl yn barod, efallai y byddwch chi'n gweld bod eich symptomau'n gwaethygu neu'n fwy anodd eu rheoli ar ôl profedigaeth. Mae ein tudalennau am wahanol problemau iechyd meddwl yn cynnwys awgrymiadau hunanofal a chysylltiadau defnyddiol.
Rhagfyr 2023. Byddwn yn ei diwygio yn 2026.
Mae cyfeirnodau ar gael. Os dymunwch atgynhyrchu'r wybodaeth hon, ewch i'n tudalen ar ganiatâd a thrwydded.
