Gofalu am eich lles – ar gyfer pobl ifanc
Gwybodaeth i bobl ifanc ar ddeall lles meddyliol, a sut mae gofalu amdano.
Gofalu am eich lles
Os ydych chi wedi clywed am y term 'lles meddyliol' ond nad ydych chi'n gwybod beth mae'n ei olygu, neu os hoffech gael gwybod sut mae gofalu am eich lles a theimlo'n dda, rydyn ni yma i'ch helpu chi i ddysgu mwy.
Mae gan y dudalen hon wybodaeth am:
Beth yw lles meddyliol?
Mae eich lles meddyliol yn golygu sut rydych chi'n teimlo y munud yma, a pha mor dda allwch chi ymdopi â bywyd bob dydd. Gall ein lles newid o un foment o'r llall, o un dydd i'r llall neu o un mis i'r llall.
Weithiau, mae'n newid oherwydd pethau sy'n digwydd i ni ac weithiau mae'n newid am ddim rheswm o gwbl. Gall effeithio ar sut rydyn ni'n teimlo amdanom ein hunain ac am eraill, ac am y pethau rydyn ni'n eu hwynebu yn ein bywyd bob dydd.
Pam mae lles yn bwysig?
Gall lles da eich helpu chi i:
- deimlo a mynegi ystod o emosiynau
- cael hyder a hunan-barch cadarnhaol
- cael perthynas dda ag eraill
- mwynhau'r byd o'ch cwmpas
- ymdopi â straen ac addasu pan fydd pethau'n newid.
Dydy lles da ddim yn golygu y byddwch chi'n hapus bob amser. Mae'n normal teimlo'n drist, yn flin neu'n isel weithiau. Ond os yw eich lles yn wael am gyfnod hir, efallai y byddwch chi'n dechrau gweld pethau'n anoddach i ymdopi â nhw.
Beth sy'n gallu effeithio ar fy lles?
Mae pawb yn wahanol, felly efallai na fydd yr hyn sy'n effeithio ar eich lles chi yr un fath â'r hyn sy'n effeithio ar les rhywun arall. Ond dyma'r pethau cyffredin:
- digwyddiadau anodd neu'n llawn straen mewn bywyd
- eich perthynas â'r bobl o'ch cwmpas
- y gofal a'r gefnogaeth rydych yn eu cael gartref ac yn yr ysgol
- eich iechyd corfforol - faint o gwsg rydych yn ei gael, beth rydych yn ei fwyta a'i yfed, ydych chi'n cymryd cyffuriau neu'n yfed alcohol, ac a oes gennych chi unrhyw broblemau iechyd
- eich amgylchedd - amodau tai, sut mae eraill yn eich trin, problemau ariannol
- gallu adnabod a chyfleu eich emosiynau.
Efallai y byddwch yn cael anawsterau gydag un neu ragor o'r meysydd hyn, neu hyd yn oed yn wynebu problemau nad ydyn nhw wedi'u rhestru yma. Mae hynny'n iawn. Maw pawb yn wahanol.
Sut gallaf i ofalu am fy lles?
Sut bynnag rydych chi'n teimlo mae eich lles ar y funud, mae yna bethau y gallwch eu gwneud i ofalu amdano a'i wella.
Efallai na fydd yr hyn sy'n eich helpu nawr yr un peth â'r hyn fydd yn eich helpu yn y dyfodol. Rhowch gynnig ar yr hyn rydych chi'n teimlo sy'n gyfforddus ac yn iawn i chi ar hyn o bryd.
Dyma rai o'n prif awgrymiadau ar gyfer gofalu am eich lles:
Gall gwneud rhywbeth creadigol roi hwb i'n hunan-barch ac i'n perthynas ag eraill. Gall hefyd ein helpu ni i deimlo llai o straen, i ddysgu rhywbeth newydd ac i fynegi ein hunain. Gallech roi cynnig ar:
- ddarlunio, paentio, ffotograffiaeth neu ysgrifennu creadigol
- canu neu chwarae offeryn
- dawns neu ddrama
- gwneud rhywbeth allan o hen ddeunyddiau
... unrhyw beth lle mae gofyn i chi ddefnyddio eich dychymyg a'ch sgiliau.
Gall dysgu pethau newydd fod yn ffordd wych o fagu hyder a rhoi ymdeimlad o gyflawni i ni. Gallech roi cynnig ar:
- goginio neu bobi rhywbeth newydd
- eich prosiect DIY eich hun
- mynd i lyfrgell, amgueddfa neu oriel leol
- chwaraeon neu iaith newydd.
Gall ymarfer corff yn rheolaidd wella ein hwyliau a'n hunanhyder, rhoi mwy o egni i ni a'n helpu ni i gysgu'n well. Gallech roi cynnig ar:
- rywbeth bach, fel mynd am dro byr neu fynd i fyny'r grisiau yn hytrach na'r lifft
- mynd i gerdded, nofio, rhedeg neu am dro ar y beic
- gweithgaredd grŵp fel tenis, rownders neu bêl-droed.
Mae yna opsiynau i chi symud, beth bynnag fo'ch gallu. Ewch i dudalen y GIG i weld awgrymiadau a dolenni at sesiynau tiwtorial ar fideo yn yr adran ar weithgarwch corfforol ar gyfer pobl ifanc.
Cyn i chi ddechrau ymarfer corff: os ydych chi'n teimlo eich bod yn gorfod gwneud ymarfer corff neu'n teimlo ei fod yn gaethiwus, os ydych chi'n dioddef sgil-effeithiau meddyginiaeth neu'n dioddef problemau iechyd eraill, mae'n syniad da cael gair â'ch meddyg yn gyntaf.
Gall bwyta ac yfed yn iach wella ein hwyliau, rhoi mwy o egni i ni a'n helpu ni i gysgu'n well. Gallech roi cynnig ar:
- fwyta deiet cytbwys (yn arbennig os ydych chi'n llysieuwr neu'n fegan), gan wneud yn siŵr eich bod yn bwyta digon i roi egni i'ch corff
- yfed digon
- lleihau siwgr a chaffein ychwanegol yn eich bwyd a'ch diod.
Gallwch lawrlwytho tudalen y GIG ar fwyta'n iach i bobl ifanc yn eu harddegau am fwy o wybodaeth.
Os oes gennych chi broblem yn ymwneud â bwyta, neu os ydych chi'n poeni am fwyd o gwbl, mae'n syniad da siarad â'ch meddyg cyn newid eich deiet.
Gall cael cwsg da, a digon ohono, ein helpu i gael mwy o egni, teimlo'n fwy cadarnhaol a theimlo llai o straen. Gallech roi cynnig ar:
- fynd i'r gwely ar amser sy'n golygu eich bod yn cael digon o gwsg
- treulio llai o amser o flaen sgrin cyn mynd i'r gwely
- defnyddio adnodd golau glas neu roi'r modd nos ar waith ar eich sgrin gyda'r nos i'ch helpu i deimlo'n gysglyd
- darllen llyfr cyn mynd i'r gwely, neu wrando ar gerddoriaeth sy'n eich ymlacio.
Sut gall hidlyddion golau glas helpu?
Mae'r golau glas sy'n dod drwy eich sgrin yn debyg i olau dydd, felly mae'n gwneud i'ch corff fod eisiau aros yn effro yn hirach. Mae defnyddio'r hidlydd yn lleihau faint o olau glas sy'n dod allan o'ch sgrin. Mae hynny'n golygu:
- na fyddwch chi'n rhoi straen ar eich llygaid ac yn teimlo mor flinedig
- rydych chi'n gadael i'ch hormon cysgu weithio, a ddylai eich helpu i gysgu'n well
Mae'r opsiwn hwn wedi'i gynnwys yn y rhan fwyaf o ffonau clyfar a thabledi. Gallwch ei roi ar waith drwy fynd i'r brif ddewislen, neu yn y gosodiadau.
Gall helpu eraill wneud i ni deimlo'n hapusach, rhoi ymdeimlad o gyflawni i ni, rhoi hwb i'n hunanwerth a rhoi hwb i'n perthnasoedd. Gallech:
- gynnig help i gymydog neu ddieithryn os ydych chi'n gweld bod angen cymorth arnyn nhw
- gwirfoddoli eich amser neu eich sgiliau yn rhywle
- gofyn i ffrind sut mae, a gwrando go iawn arno. Os bydd eich ffrind yn dechrau bwrw ei fol, mae awgrymiadau ar sut i'w helpu ar gael ar ein tudalen sut i gefnogi ffrind.
Gall treulio amser yn gwneud rhywbeth rydyn ni'n ei fwynhau wneud i ni deimlo'n hapusach ac wedi ymlacio fwy, mae'n hwyl, mae'n rhoi hwb i'n perthynas ag eraill ac mae hyd yn oed yn gallu ein helpu i ddatblygu sgil. Gallech roi cynnig ar:
- hobi fel chwaraeon, pobi neu goginio
- treulio amser gyda ffrindiau neu deulu
- darllen neu wylio ffilmiau neu chwarae gemau.
Drwy gysylltu â phobl eraill gallwn wella ein hwyliau, teimlo ein bod yn cael ein derbyn, rhannu profiadau a chefnogi ein gilydd. Gallech roi cynnig ar:
- drefnu rhywbeth neis gyda'ch ffrindiau neu'ch teulu
- mynd i weld ffrind nad ydych wedi'i weld ers tro
- cwrdd â phobl newydd drwy ymuno â chlwb.
Gall ymlacio roi amser i ni ymdawelu a rhoi cyfle i ni deimlo llai o straen, yn fwy heddychlon a thawel a chlirio ein meddwl. Gallech roi cynnig ar:
- dreulio amser yng nghanol y byd natur
- gweld ffrindiau
- darllen, gwrando ar gerddoriaeth neu wylio ffilm
- cael bath neu gawod
- ymarferion ymlacio, myfyrdod neu weddïo crefyddol.
Mae teimlo bod arnoch eisiau ceisio delio â phethau ar eich pen eich hun yn normal. Ond gall bwrw eich bol i ffrindiau, teulu neu bobl eraill rydych chi'n ymddiried ynddyn nhw wneud i chi deimlo bod rhywun yn eich cefnogi chi.
Ceisiwch gofio - mae bob amser yn iawn i chi ofyn am help. Ewch i'n tudalen ar ddod o hyd i gymorth i gael rhagor o syniadau ynghylch pwy gallwch chi siarad â nhw.
Cyhoeddwyd y wybodaeth hon yn Mawrth 2020. Byddwn yn ei diwygio yn 2022.
Mae cyfeirnodau ar gael. Os dymunwch atgynhyrchu'r wybodaeth hon, ewch i'n dudalen ar ganiatâd a thrwydded.
