Oes gen i hawliau’n ymwneud â fy iechyd meddwl?
Mae gen ti lawer o hawliau sy’n gysylltiedig â dy iechyd meddwl. Efallai y bydd rhai hawliau’n ymwneud yn uniongyrchol â dy brofiad o ofal iechyd meddwl. Mae hawliau eraill yn berthnasol mewn llawer o sefyllfaoedd.
Mae’n bwysig deall pa hawliau sydd gen ti, er mwyn gwneud yn siŵr dy fod yn cael dy gefnogi a dy drin yn deg.
Mae’r dudalen hon yn egluro hawliau gwahanol sy’n gallu ymwneud â dy iechyd meddwl a beth i’w wneud os nad yw rhywun yn cymryd dy hawliau o ddifrif.
Contents
Jump to page information on:
Mae angen i ni fod yn fwy ymwybodol o’n hawliau.
O ble mae hawliau’n dod?
Gall hawliau gwahanol fodoli am lawer o wahanol resymau, ond maen nhw’n deillio’n bennaf o ddeddfau, polisïau a chanllawiau.
Daw’r rhan fwyaf o gyfreithiau gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru. Mae’r gyfraith yn dweud pethau fel:
- Beth allwn ni ei wneud a beth na allwn ni ei wneud
- Pa gymorth y dylem ei gael
- Pa bobl neu sefydliadau sydd â chyfrifoldebau drosom
Dydy polisïau a chanllawiau ddim yn ddeddfau. Maen nhw’n dweud sut y dylai gweithwyr proffesiynol a sefydliadau weithredu a sut y dylen nhw ein trin. Gall rhai sefydliadau ddewis peidio â dilyn polisïau mewn rhai achosion, ond dylen nhw gael rheswm da dros wneud hynny.
Dydy’r ffaith nad oes gen ti hawl gyfreithiol i rywbeth ddim yn golygu nad yw dy anghenion mor fawr neu nad yw dy brofiad yn wael.
Pa hawliau sy’n berthnasol i fy iechyd meddwl?
Mae gan bob un ohonom lawer o’r un hawliau. Ond mae’n bosib fod gennym hawliau gwahanol hefyd, yn dibynnu ar bethau fel oedran, anghenion a sefyllfaoedd. Efallai nad wyt ti’n sylweddoli hynny, ond mae hawliau’n rhan o fywyd bob dydd.
P’un a yw ein hiechyd meddwl yn gysylltiedig ai peidio, mae hawliau sylfaenol y dylem eu cael mewn unrhyw leoliad. Ond mewn lleoliadau iechyd meddwl penodol, mae’n bosib y bydd gennym hawliau ychydig yn wahanol, neu lai o hawliau.
Er enghraifft, os wyt ti’n cael dy anfon i’r ysbyty oherwydd dy iechyd meddwl, bydd gen ti hawliau arbennig. Mae’r rhain yn cydnabod bod gorfod bod yn yr ysbyty yn gallu bod yn gyfnod brawychus, ac maen nhw’n cynnig amddiffyniad ychwanegol i ti.
Mae’r wybodaeth hon yn cynnwys:
Dy hawl i gyfrinachedd
Fel arfer, dylai’r holl wybodaeth bersonol sydd gan weithwyr proffesiynol amdanat ti a dy iechyd meddwl fod yn breifat. Cyfrinachedd yw’r enw ar hyn.
Mae hyn yn golygu os byddi di’n siarad â gweithwyr iechyd proffesiynol, ysgolion, gweithwyr cymdeithasol, eiriolwyr neu gyflogwyr am dy iechyd meddwl, dylai aros rhwng y ddau ohonoch chi fel arfer, oni bai eu bod yn dweud pam ddim.
Er bod dy hawl i gyfrinachedd yn bwysig iawn, weithiau mae’n bosib y bydd angen rhannu gwybodaeth gyfrinachol am dy iechyd meddwl.
Pryd gall pobl rannu gwybodaeth am fy iechyd meddwl?
Efallai dy fod yn poeni y bydd dy rieni neu ofalwyr yn cael gwybod am rywbeth nad oeddet ti eisiau iddyn nhw ei wybod. Neu efallai dy fod yn poeni bod athro yn gwybod mwy am dy broblem iechyd meddwl na’r wyt ti’n dymuno iddo ei wybod.
Galli di gael mwy o wybodaeth am dy hawl i gyfrinachedd mewn gwahanol sefyllfaoedd sy’n ymwneud ag iechyd meddwl.
Pan oeddwn i’n chwilio am ffyrdd o helpu fy hun, roeddwn i’n rhy ofnus i ddweud wrth unrhyw un i ba raddau roeddwn i’n cael trafferth oherwydd doeddwn i ddim eisiau i fy rhieni gael gwybod.
Dy hawl i beidio â chael neb yn gwahaniaethu yn dy erbyn
Os yw dy broblem iechyd meddwl yn cyfri fel anabledd, mae gen ti hawliau ychwanegol i dy amddiffyn rhag gwahaniaethu.
Mae dy broblem iechyd meddwl yn cyfri fel anabledd os yw’n effeithio ar dy fywyd bob dydd mewn ffordd ddifrifol ac yn debygol o barhau am amser hir.
Os bydd gwasanaeth neu sefydliad yn dy drin yn annheg oherwydd anabledd, sef dy broblem iechyd meddwl yn yr achos hwn, gallai hyn fod yn wahaniaethu.
Mae gwybod beth yw dy hawliau yn bwysig iawn er mwyn i ti allu dweud wrth rywun os nad wyt ti’n cael beth ddylet ti ei gael.
Mae dy amddiffyniad rhag gwahaniaethu yn hawl sy’n dod o gyfraith o’r enw Deddf Cydraddoldeb 2010. Mae gen ti’r hawl hon, ni waeth a wyt ti yn yr ysgol, yn y coleg, yn y gwaith, neu pan fyddi di’n derbyn gofal iechyd neu ofal cymdeithasol mewn unrhyw leoliad.
Mae’n anghyfreithlon gwahaniaethu’n annheg yn erbyn rhywun. Mae gen ti hawl i herio gwahaniaethu ac i gwyno os bydd yn digwydd i ti. Mae hyn yn cynnwys mathau eraill o wahaniaethu, nid dim ond anabledd oherwydd iechyd meddwl.
Dy hawliau yn yr ysgol, y coleg neu yn y gwaith
Os yw dy broblem iechyd meddwl yn cyfri fel anabledd, mae’n bosib y bydd gen ti hawl i gael cymorth arbennig o’r enw addasiadau rhesymol. Mae hyn yn hawl ychwanegol ar ben dy hawliau cyffredinol sy’n dy amddiffyn rhag gwahaniaethu.
Mae addasiadau rhesymol yn golygu newidiadau y mae’n rhaid i leoliadau fel ysgolion, colegau, prifysgolion a gweithleoedd eu gwneud ar dy gyfer di os yw dy anabledd yn ei gwneud yn anoddach i ti wneud yr un pethau â phobl nad ydynt yn anabl.
Er enghraifft, ar gyfer problem iechyd meddwl, gallai hyn gynnwys newidiadau fel:
- Lle diogel i fynd amser cinio a rhwng gwersi
- Cymorth ychwanegol gan athro neu gynorthwyydd
- Amser ychwanegol i sefyll arholiadau neu brofion
- Gadael y gwaith ychydig yn gynnar er mwyn osgoi strydoedd prysur yn ystod oriau brig
Dylet ti siarad â’r ysgol, y coleg neu dy gyflogwr i gael gwybod pa addasiadau rhesymol sydd ar gael. Fydd pob man ddim yn cynnig yr un math o gymorth, a dydy pob addasiad ddim yn cyfrif fel ‘rhesymol’ – er enghraifft os ydyn nhw’n costio llawer o arian.
Roedd fy athrawon yn deall yn iawn pan oedd yn rhaid i mi adael y dosbarth i gael cymorth gan wasanaeth cwnsela’r ysgol, neu os oeddwn i ychydig yn hwyr neu’n cael trafferth.
Dy hawl i gael gofal iechyd, triniaeth a chymorth teg
Yn y rhan fwyaf o leoliadau gofal iechyd, mae gen ti hawl i gymryd rhan mewn penderfyniadau am dy driniaeth a dy ofal. Mae hyn yn cynnwys cymorth iechyd meddwl gan y meddyg, Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a’r Glasoed (CAMHS), neu wasanaeth gwahanol fel Gwasanaethau Iechyd Meddwl Oedolion (AMHS).
Dylai’r bobl sy’n rhan o dy driniaeth a dy gymorth iechyd meddwl wrando ar dy farn a dy safbwyntiau. I gael gwybodaeth am bethau a allai fynd o chwith, edrycha ar ein tudalennau problemau gyda’r meddyg, problemau y gallwn eu hwynebu gyda CAMHS a phroblemau o ran symud o CAMHS i AMHS.
Doeddwn i ddim yn gwybod ar y pryd y gallwn i newid fy therapydd. Doeddwn i ddim yn gwybod beth i’w wneud, gan fod fy rhieni’n hoffi fy therapydd.
Dy hawliau fel claf anffurfiol yn yr ysbyty
Er na ddylai dy hawliau cyffredinol i ofal iechyd, triniaeth a chymorth teg newid, os byddi di’n mynd i’r ysbyty ar gyfer dy iechyd meddwl fel claf anffurfiol, mae gen ti rai hawliau sy’n ymwneud â’r canlynol hefyd:
- Dy benderfyniad i fynd i mewn ac i adael
- Sut rwyt ti’n cael dy drin pan rwyt ti’n aros yno
- Parhau â dy addysg, yn dibynnu ar dy oedran
- Gallu siarad gyda dy deulu a dy ffrindiau
- Y mathau o driniaethau rwyt ti’n eu cael
Dy hawliau yn yr ysbyty
Beth sy’n digwydd pan fyddaf yn mynd i’r ysbyty ar gyfer fy iechyd meddwl?
Dy hawliau os byddi di’n cael dy anfon i ysbyty meddwl
Weithiau, mae’n bosib na fyddi di’n gallu gwneud dy benderfyniad dy hun ynghylch mynd i’r ysbyty. Yn hytrach na bod yn glaf anffurfiol, mae’n bosib y byddi di’n cael dy anfon i ysbyty meddwl. Mae hyn yn golygu dy fod yn cael dy anfon i ysbyty meddwl ac yn cael dy gadw yno er mwyn cadw dy hun neu rywun arall yn ddiogel.
Os byddi di’n cael dy anfon i ysbyty meddwl, mae’n bosib y bydd dy hawliau ychydig yn wahanol, ond dylai pobl wrando ar dy farn a dy safbwyntiau o hyd. Dylai fod gen ti’r rhan fwyaf o dy hawliau cyffredinol o hyd yn ymwneud â gofal iechyd, triniaeth a chymorth teg. Y prif wahaniaethau yw y gall meddygon dy drin yn erbyn dy ewyllys mewn rhai sefyllfaoedd, a dwyt ti ddim yn gallu gadael. Os yw meddygon eisiau gwneud hyn, mae cyfreithiau llym iawn y mae’n rhaid iddynt eu dilyn.
Cael dy anfon i ysbyty meddwl
Sut gallai fy hawliau newid os ydw i’n cael fy anfon i ysbyty meddwl?
Doeddwn i ddim yn sylweddoli bod gen i hawl i leisio fy marn o hyd ar bethau fel triniaethau neu beth oedd yn digwydd i mi, hyd yn oed pan oedd hynny’n golygu mai meddygon oedd â’r gair olaf.
Ydw i’n gallu cwyno?
Os wyt ti’n anhapus gyda dy driniaeth neu gymorth iechyd meddwl, fel arfer mae gen ti’r hawl i gwyno. Er enghraifft, os:
- Dwyt ti ddim yn cael y math o driniaeth neu gymorth rwyt ti ei eisiau
- Rwyt ti’n teimlo bod gweithiwr proffesiynol yn dy drin yn annheg neu’n gwahaniaethu yn dy erbyn
- Dwyt ti ddim yn cytuno â dy ddiagnosis
Dylai fod gan bob sefydliad neu wasanaeth broses gwyno. Galli di ofyn iddyn nhw egluro’r broses hon i ti a sut i gwyno. Gall dy riant, gofalwr, gwarcheidwad neu eiriolwr dy helpu gyda hyn, neu gwyno ar dy ran os wyt ti’n dymuno iddyn nhw wneud hynny.
Ydw i’n gallu cael help gan eiriolwr?
Mae eiriolwyr yn bobl sy’n gallu dy helpu i ddeall dy hawliau a sicrhau bod dy lais yn cael ei glywed. Gallan nhw fynd i gyfarfodydd gyda ti a dy helpu i gael y gefnogaeth yr wyt ti’n ei haeddu. Gall eiriolwr fod yn ffrind rwyt ti’n ymddiried ynddo/ynddi neu’n aelod o’r teulu, neu gall fod yn weithiwr proffesiynol.
- Mewn rhai sefyllfaoedd, mae gen ti’r hawl i gael eiriolwr proffesiynol. I gael manylion ynghylch pa bryd mae gen ti’r hawl hon, cer i’n tudalen ar eiriolaeth i bobl ifanc.
- Os byddi di’n cael dy anfon i ysbyty meddwl, bydd gen ti’r hawl i gael math arbennig o weithiwr proffesiynol o'r enw Eiriolwr Iechyd Meddwl Annibynnol (IMHA).
Os nad yw hawliau sy’n ymwneud â dy iechyd meddwl yn cael eu parchu, gall eiriolwr proffesiynol esbonio dy opsiynau i ti. Gall hefyd roi cyngor i ti ar sut i ddod o hyd i gyfreithiwr er mwyn trafod camau cyfreithiol.
Mae eiriolwyr yn fwy cyfarwydd â’r system nag wyt ti, ac yn deall beth sy’n digwydd. Maen nhw’n deall iaith feddygol ac yn gwybod sut i egluro beth mae’r meddygon a’r nyrsys yn ei ddweud mewn ffordd y galli di ei deall.
Advocate - Eiriolwr
Gall eiriolwyr dy helpu di i ddweud dy ddweud am y pethau sy’n bwysig i ti. Gallan nhw hefyd helpu i wneud yn siŵr bod dy lais yn cael ei glywed.
Mewn rhai sefyllfaoedd, bydd gen ti hawl gyfreithiol i gael eiriolwr. Eiriolaeth statudol yw’r enw ar hyn.
Hyd yn oed os nad oes gen ti hawl i eiriolwr, mae mathau eraill o eiriolaeth ar gael sy’n gallu dy helpu di i wneud yn siŵr bod dy lais yn cael ei glywed.
Darllena ein tudalen am eiriolaeth i gael mwy o wybodaeth.
Gweler ein rhestr lawn o eiriau ac ymadroddion efallai y byddet ti'n eu clywed wrth gael triniaeth a chefnogaeth ar gyfer dy iechyd meddwl.Policy - Polisi
Dogfen sy’n nodi sut bydd sefydliad yn gweithredu mewn sefyllfaoedd penodol yw polisi.
Er enghraifft, dylai polisi pontio egluro sut bydd sefydliad yn rheoli’r sefyllfa os byddi di’n gadael ei wasanaeth.
Gweler ein rhestr lawn o eiriau ac ymadroddion efallai y byddet ti'n eu clywed wrth gael triniaeth a chefnogaeth ar gyfer dy iechyd meddwl.Child and Adolescent Mental Health Services (CAMHS) - Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a’r Glasoed (CAMHS)
Gwasanaethau sy’n gallu dy gynorthwyo di o ran dy iechyd meddwl yw’r rhain. Maen nhw’n darparu gwasanaethau i unrhyw un o dan 18 oed.
Weithiau, bydd ganddyn nhw enwau gwahanol, ond maen nhw’n darparu’r un peth:
- Yng Nghymru, Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a'r Glasoed Arbenigol (SCAMHS) yw eu henw.
- Yng Nghymru a Lloegr, gallet ti hefyd glywed yr enw Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a Phobl Ifanc (CYPMHS).
Gelli ddod i wybod mwy ar ein tudalennau gwybodaeth am CAMHS.
Gweler ein rhestr lawn o eiriau ac ymadroddion efallai y byddet ti'n eu clywed wrth gael triniaeth a chefnogaeth ar gyfer dy iechyd meddwl.Rights - Hawliau
Yn gyffredinol, mae hawliau yn bodoli i’n hamddiffyn ni ac i’n helpu ni. Os oes gen ti hawl neu hawliau i rywbeth, mae’n golygu dy fod yn gymwys i’w gael neu i’w wneud.
Yn aml, bydd ein hawliau wedi eu nodi mewn deddfau. Weithiau, gall hawliau fod wedi eu nodi mewn polisïau a chanllawiau eraill.
Mae gennym ni rai hawliau nad yw hi fyth yn gyfreithlon eu cymryd oddi arnon ni. Ond, weithiau, gall deddf arall darfu neu gyfyngu ar ein hawliau. Er enghraifft, os cawn ni ein harestio neu ein hanfon i'r ysbyty o dan un o adrannau’r Ddeddf Iechyd Meddwl.
I gael mwy o wybodaeth, darllena ein tudalen am dy hawliau.
Visit our full treatment and support glossaryConfidentiality - Cyfrinachedd
Mae cyfrinachedd yn ymwneud â chadw dy wybodaeth yn breifat.
Mae’n golygu, pan fyddi di’n siarad â gweithwyr proffesiynol, na ddylen nhw ddweud wrth neb arall am yr hyn rwyt ti wedi’i ddweud.
Dim ond mewn sefyllfaoedd penodol y byddan nhw’n rhannu’r hyn rwyt ti’n ei ddweud wrthyn nhw. Er enghraifft, os byddi di’n gofyn iddyn nhw wneud hynny neu os byddan nhw’n pryderu y gallet ti neu rywun arall fod mewn perygl.
Darllena ein tudalen am gyfrinachedd i gael mwy o wybodaeth.
Visit our full treatment and support glossaryDiscrimination - Gwahaniaethu
Bydd gwahaniaethu yn digwydd pan fydd rhywun yn dy drin di’n wahanol neu’n annheg oherwydd:
- Dy oedran
- Dy anabledd
- Dy rywedd
- Dy hunaniaeth rhywedd
- Dy rywioldeb
- Dy statws perthynas
- Dy grefydd neu gredoau
- Dy hil, lliw dy groen, neu’r man lle cefaist dy eni
- Dy fod yn feichiog neu fod gen ti blentyn
Yn y Deyrnas Unedig, mae deddf o’r enw’r Ddeddf Cydraddoldeb yn dy amddiffyn di rhag gwahaniaethu.
Mae’r Ddeddf Cydraddoldeb yn dweud bod gen ti anabledd os oes gen ti broblem iechyd corfforol neu broblem iechyd meddwl sy’n cael effaith fawr, negyddol a hirdymor ar dy fywyd.
Visit our full treatment and support glossaryEquality Act 2010 - Deddf Cydraddoldeb 2010
Hon yw’r ddeddf sy’n dy amddiffyn di rhag gwahaniaethu ac yn rhoi hawl i ti ei herio.
Mae'r Ddeddf Cydraddoldeb yn dweud bod gennyt ti anabledd os oes gennyt ti problem iechyd corfforol neu feddyliol sy'n cael effaith sylweddol, negyddol a hirdymor ar dy fywyd.
Visit our full treatment and support glossaryAdult Mental Health Services (AMHS) - Gwasanaethau Iechyd Meddwl i Oedolion (AMHS)
Gwasanaethau sy’n cael eu darparu gan y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (y GIG) i gynorthwyo oedolion â phroblemau iechyd meddwl yw’r rhain.
Gweler ein rhestr lawn o eiriau ac ymadroddion efallai y byddet ti'n eu clywed wrth gael triniaeth a chefnogaeth ar gyfer dy iechyd meddwl.Informal patient - Claf anffurfiol
Gallet ti hefyd glywed y term claf gwirfoddol. Ei ystyr yw dy fod ti, neu rywun sy’n gofalu amdanat ti, yn cytuno i ti aros mewn ysbyty i gael triniaeth a chymorth ar gyfer dy iechyd meddwl.
Darllena ein tudalen am fod yn glaf anffurfiol i gael mwy o wybodaeth.
Gweler ein rhestr lawn o eiriau ac ymadroddion efallai y byddet ti'n eu clywed wrth gael triniaeth a chefnogaeth ar gyfer dy iechyd meddwl.Sectioned - Cael dy anfon (i’r ysbyty)
Ystyr hyn yw dy fod yn cael dy anfon i’r ysbyty o dan un o adrannau Deddf Iechyd Meddwl 1983.
Mae gan wahanol adrannau o’r Ddeddf wahanol reolau i dy gadw di’n ddiogel.
Mae hyd y cyfnod y gelli di gael dy gadw yn yr ysbyty yn dibynnu ar yr adran rwyt ti’n cael dy gadw oddi tani.
I gael mwy o wybodaeth, darllena ein tudalen am gael dy anfon i'r ysbyty.
Gweler ein rhestr lawn o eiriau ac ymadroddion efallai y byddet ti'n eu clywed wrth gael triniaeth a chefnogaeth ar gyfer dy iechyd meddwl.Independent Mental Health Advocate (IMHA) - Eiriolwr Iechyd Meddwl Annibynnol (IMHA)
Gall Eiriolwr Iechyd Meddwl Annibynnol dy helpu di:
- I ddeall dy hawliau o dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983
- I ddeall unrhyw driniaeth feddygol rwyt ti’n ei chael neu y gallet ti ei chael
- Â phethau ymarferol, fel mynd i gyfarfodydd neu weld dy gofnodion meddygol
Darllena ein tudalen am eiriolaeth i gael mwy o wybodaeth am Eiriolwyr Iechyd Meddwl Annibynnol.
Visit our full treatment and support glossaryCyhoeddwyd: Ebrill 2024
Adolygiad nesaf: Ebrill 2027
Mae’r bobl ifanc wedi cytuno i’w geiriau ymddangos ar y dudalen hon. Dydy eu profiadau ddim yn gysylltiedig â’r bobl sy’n ymddangos yn y lluniau.
Mae cyfeiriadau ar gael ar gais. Os ydych chi am atgynhyrchu’r cynnwys hwn, ewch i’n tudalen caniatâd a thrwydded.