Anhwylder gorfodaeth-obsesiynol (OCD)

Beth yw symptomau OCD? 

Mae'r dudalen hon yn trafod: 

• Beth yw meddyliau ymwthiol?
• Beth yw obsesiynau?
• Beth yw gorfodaeth?
• Mathau ac enghreifftiau o orfodaeth
• A oes gwahanol fathau o OCD?
• Sut y gallaf fod yn siŵr bod gennyf OCD?
• Beth yw 'O Pur'?

Beth yw meddyliau ymwthiol?

Meddwl ymwthiol yw meddwl digroeso sy'n dod i'ch meddwl. Gallech chi brofi'r meddwl fel:

• Teimlad neu ymdeimlad
• Atgof
• Ysfa
• Delwedd meddyliol

Gall gael ei sbarduno gan rywbeth arall. Neu efallai y daw i'ch meddwl heb unrhyw reswm amlwg.

Mae meddyliau ymwthiol yn gyffredin iawn. Amcangyfrifir ein bod yn cael miloedd o feddyliau bob dydd. Oherwydd bod gennym ni gymaint o wahanol feddyliau, bydd rhai ohonyn nhw ar hap, yn ddiystyr neu'n ddryslyd.

Weithiau gall meddyliau ymwthiol deimlo'n frawychus, yn gywilyddus neu'n sarhaus. Efallai eu bod yn mynd yn groes i'n gwerthoedd neu gredoau. Er enghraifft, efallai y byddwch chi'n meddwl am frifo rhywun. Gallai hyn deimlo'n ysgytwol ac yn annifyr i chi.

Ni allwn reoli na chael gwared ar feddyliau ymwthiol. Ond oherwydd bod meddwl yn dod i chi, nid yw'n golygu eich bod yn cytuno ag ef neu ei fod yn wir.

I'r rhai ohonom sydd ag OCD, gall meddyliau ymwthiol ddod yn obsesiynau. A gall y pethau a wnawn i geisio cael gwared ar feddyliau ymwthiol ddod yn orfodaeth.

Gallwch ddarllen rhagor am ymdopi â meddyliau ymwthiol ar ein tudalen hunanofal ar gyfer OCD.

Mae gan bawb feddyliau ymwthiol - maen nhw'n aml yn dod i'ch meddwl ac yna'n diflannu. Ond ym meddyliau’r rhai ohonom sydd ag OCD, maen nhw’n ddiddiwedd ac, o ganlyniad, rydyn ni’n credu ei fod yn dweud rhywbeth am bwy ydyn ni.

Beth yw obsesiynau?

Obsesiynau yw pan fydd ein meddyliau ymwthiol yn anodd iawn eu rheoli. Maent yn gwneud i ni deimlo'n ofidus iawn ac yn cael effaith negyddol ar ein bywyd bob dydd. Efallai y bydd ein pryderon a'n hamheuon yn sownd yn ein meddwl. Efallai y byddwn yn poeni am yr hyn y maent yn ei olygu neu pam na fyddant yn mynd i ffwrdd.

Efallai y byddwch yn teimlo na allwch eu rhannu ag eraill neu fod rhywbeth o'i le arnoch sydd angen i chi ei guddio. Efallai y byddwch chi'n teimlo sioc neu'n ofidus eich bod chi'n gallu cael meddyliau o'r fath.

Dwi’n cael meddyliau digroeso drwy’r dydd, sy’n peri gofid mawr ac yn effeithio ar fy ngallu i ryngweithio ag eraill a chanolbwyntio ar fy astudiaethau.

Beth yw gorfodaeth?

Mae gorfodaeth yn bethau ailadroddus y teimlwch fod yn rhaid i chi eu gwneud i leihau'r gofid neu'r ansicrwydd a achosir gan obsesiynau.

Efallai byddwch chi’n teimlo bod yn rhaid i chi barhau i wneud y gorfodaeth nes bod eich gofid neu amheuaeth yn diflannu a bod pethau'n teimlo'n iawn eto. Efallai eich bod yn gwybod nad yw'n gwneud synnwyr i gyflawni gorfodaeth. Ond rydych chi'n dal i deimlo na allwch chi stopio ei wneud.

Gallai gorfodaeth wneud i chi deimlo'n well i ddechrau. Ond efallai y gwelwch chi po fwyaf y gwnewch orfodaeth, y cryfaf yw'r awydd i'w wneud eto. Gall hyn gynyddu obsesiynau a gofid yn hirdymor a gall arwain at gylch annefnyddiol o feddyliau ac ymddygiadau.

Gall gorfodaeth deimlo'n llafurus, yn flinedig ac yn llethol. Efallai y byddant yn eich atal rhag gallu byw eich bywyd bob dydd neu wneud y pethau rydych eisiau eu gwneud.

Gall gorfodaeth gynnwys y canlynol:

• Pethau rydych chi'n eu gwneud yn gorfforol
• Pethau rydych chi'n eu gwneud yn eich pen, fel gorfeddwl. Pan fo gorfodaeth yn fewnol ac nad ydynt yn cynnwys gwneud rhywbeth yn gorfforol, mae rhai pobl yn cyfeirio at hyn fel O Pur
• Rhifau, fel teimlo bod yn rhaid i chi gwblhau gorfodaeth nifer penodol o weithiau heb ymyrraeth
• Cynnwys rhywun arall, megis gofyn i eraill am sicrwydd

Heb sylweddoli, dechreuais wneud defodau i geisio cael gwared ar y meddyliau hyn - fy 'ngorfodaeth'. Doedd gen i ddim ymwybyddiaeth o’r hyn oedd yn digwydd.

Mathau ac enghreifftiau o orfodaeth

Gall unrhyw beth ddod yn orfodol. Os gallwch chi ei wneud, ei ddweud, neu ei feddwl, gall ddod yn orfodol. Weithiau bydd yr orfodaeth wedi'i gysylltu'n glir â'r peth rydych chi'n poeni amdano. Ac weithiau bydd yn llai clir. Gall y mathau o orfodaeth a wnewch newid dros amser.

Rhestrir rhai enghreifftiau o orfodaeth isod. Nid yw gwneud rhai o'r pethau hyn yn golygu bod gennych chi OCD. Ac efallai bod gennych chi OCD ond bod gennych chi orfodaeth wahanol i'r rhai a restrir yma. Gallwch ddarllen ein gwybodaeth ar adnabod eich gorfodaeth.

Defodau

• Golchi eich dwylo, eich corff neu bethau o'ch cwmpas yn aml
• Cyffwrdd â phethau mewn trefn benodol neu ar amser penodol
• Trefnu gwrthrychau mewn ffordd arbennig
• Dweud pethau dro ar ôl tro

Gwirio

Efallai y byddwch chi'n gwirio'r canlynol dro ar ôl tro:

• Drysau a ffenestri i sicrhau eu bod wedi'u cloi
• Eich corff neu ddillad ar gyfer halogiad
• Eich corff i weld sut mae'n ymateb i feddyliau ymwthiol
• Eich cof i sicrhau nad oedd meddwl ymwthiol yn digwydd mewn gwirionedd
• Eich llwybr i sicrhau na wnaethoch chi achosi damwain pan wnaethoch chi deithio i rywle
• Eich ffôn neu gyfrifiadur i weld a ydych wedi anfon rhywbeth sarhaus neu a allai godi cywilydd

Cywiro meddyliau

• Ailadrodd gair, enw neu ymadrodd yn eich pen neu ar lafar
• Cyfri i rif penodol
• Ceisio disodli meddwl ymwthiol â delwedd wahanol
• Ceisio disodli teimlad negyddol gydag un cadarnhaol
• Gwneud rhywbeth dro ar ôl tro nes ei fod yn teimlo'n 'iawn'

Sicrwydd

• Gofyn dro ar ôl tro i bobl eraill ddweud wrthych fod popeth yn iawn
• Dweud neu wneud pethau i brofi ymatebion pobl eraill
• Ymddiheuro dro ar ôl tro i bobl
• Cyfaddef eich meddyliau ymwthiol i bobl a gofyn beth maen nhw'n ei olygu
• Dweud wrth eich hun yn gyson nad yw eich meddyliau ymwthiol yn wir

Gorfeddwl

• Meddwl am yr un peth dro ar ôl tro
• Ceisio datrys neu drwsio eich meddyliau ymwthiol trwy feddwl am yr hyn y maent yn ei olygu
• Gwneud ymchwil ar y rhyngrwyd am eich obsesiynau

Osgoi

• Osgoi sefyllfaoedd neu bobl sy'n eich gwneud chi'n bryderus. Er enghraifft, stopio gyrru i ymdopi â meddyliau ymwthiol am daro rhywun
• Osgoi mynediad at bethau. Er enghraifft, symud unrhyw beth o'ch cartref a allai frifo rhywun
• Oedi neu ohirio pethau er mwyn osgoi teimlo'n bryderus neu'n anghyfforddus

A oes gwahanol fathau o OCD?

Weithiau mae OCD yn cael ei wahanu'n 'fathau'. Er enghraifft, efallai y byddwch chi'n clywed pobl yn sôn am 'OCD halogiad' sy’n golygu obsesiynau a gorfodaeth am faw neu germau.

Mae rhai ohonom yn ei hystyried yn ddefnyddiol i labelu ein OCD fel hyn. Efallai y bydd yn ei gwneud hi'n haws gwneud synnwyr o'n OCD neu ddod o hyd i bobl eraill sydd â phrofiadau tebyg.

Neu efallai y bydd y math hwn o labelu yn annefnyddiol i ni. Efallai bod gennym ni obsesiynau a gorfodaeth nad ydyn nhw'n ffitio i 'fath' cyffredin. Neu gallai labelu ein OCD fel math penodol ei gwneud hi'n anoddach sylwi ar obsesiynau neu orfodaeth newydd nad ydynt yn cyd-fynd â'r math hwn.

Efallai y byddai'n well gennych ddefnyddio'r gair 'themâu' i ddisgrifio gwahanol bynciau eich obsesiynau a'ch gorfodaeth. Efallai bod gennych chi un thema, neu lawer o rai gwahanol. Gallant newid neu fynd a dod dros amser. Gall rhai themâu eich poeni mwy nag eraill.

Efallai y bydd rhai meddygon neu therapyddion yn siarad am wahanol fathau o OCD. Ond nid yw gwahanol fathau o OCD yn ddiagnosis ar wahân.

Dyna'r peth pwysig i'w gofio am OCD; mae'n newid ac yn datblygu gyda ni. Bydd bob amser yn ceisio dal yr hyn yr ydym yn teimlo fwyaf ansicr a bregus amdano.

Gall OCD gydio wrth unrhyw beth. Os gallwch chi feddwl amdano, gall ddod yn obsesiwn neu'n thema OCD.

Mae rhai themâu yn fwy cyffredin nag eraill. Ond os oes gennych chi thema sy'n llai cyffredin, nid yw hyn yn golygu nad yw eich OCD yn real. Neu eich bod yn haeddu llai o gefnogaeth na neb arall.

Mae rhai enghreifftiau o themâu neu fathau o OCD yn cynnwys:

Niweidio rhywun neu drais

• Poeni eich bod eisoes wedi niweidio rhywun drwy beidio â bod yn ddigon gofalus. Er enghraifft, eich bod wedi taro rhywun yn eich car.
• Poeni eich bod chi'n mynd i niweidio rhywun oherwydd byddwch chi'n colli rheolaeth. Er enghraifft, y byddwch chi'n gwthio rhywun o flaen trên neu'n eu trywanu.
• Meddyliau neu ddelweddau ymwthiol treisgar ohonoch chi'ch hun yn gwneud rhywbeth treisgar neu gamdriniol. Gall y meddyliau hyn wneud i chi boeni eich bod chi'n berson peryglus. 

Dychmygwch yr arswyd llwyr o gymryd bywyd rhywun. Nawr dychmygwch gael y meddwl hwnnw ddeg gwaith y dydd - a methu â chael gwared arno.

Perthnasoedd

• Poeni am eich perthnasoedd. Er enghraifft, bod ag amheuon a yw perthynas yn iawn. Neu boeni nad yw pobl yn eich hoffi neu y byddan nhw’n eich gadael. Gall hyn fod am unrhyw un yn eich bywyd, gan gynnwys eich partneriaid, ffrindiau, aelodau o'r teulu neu ddieithriaid.
• Meddyliau neu ddelweddau ymwthiol rhywiol. Gallai'r rhain fod yn gysylltiedig â phlant, aelodau o'r teulu neu ymddygiad rhywiol ymosodol. Efallai y byddwch chi'n poeni y gallech chi fod yn baedoffil neu'n dreisiwr. Neu eich bod yn cael eich denu'n rhywiol at rywun yn eich teulu.

Halogiad

• Halogiad, er enghraifft gan faw, germau neu ysgarthion. Efallai y byddwch chi'n poeni eich bod chi wedi'ch halogi a'ch bod chi'n lledaenu'r halogiad, neu fod pobl eraill yn gwneud hynny. Neu efallai y byddwch chi'n poeni bod gennych chi afiechyd, neu y byddwch chi'n cael un.
• Halogiad meddwl. Efallai y byddwch yn profi teimladau o fod yn frwnt, neu’n teimlo anghysur neu’n anghyflawn. Gall y teimladau hyn gael eu sbarduno gan berson, lle neu wrthrych penodol. Gallant hefyd gael eu sbarduno gan eich meddyliau, eich delweddau neu'ch atgofion eich hun.

Byddai gweithredoedd fel cyffwrdd ag eitem sy’n perthyn i rywun arall yn arwain at feddyliau obsesiynol amdanaf fy hun yn cael niwed

Eich hunaniaeth

• Pryderon neu amheuon ynghylch pwy ydych chi. Er enghraifft, bod ag obsesiynau neu orfodaeth am eich rhywioldeb neu hunaniaeth o ran rhywedd. Neu fod ag amheuon cyson am eich credoau neu werthoedd.
• Poeni a ydych chi'n berson drwg. Er enghraifft, trwy wirio'n gyson a ydych chi wedi meddwl rhywbeth drwg, poeni efallai y byddwch chi'n dweud rhywbeth sarhaus neu'n meddwl yn gyson am bethau rydych chi'n difaru o'r gorffennol.
• Obsesiynau sy'n ymwneud â'ch corff. Gallai hyn gynnwys poeni’n barhaus am sut rydych chi’n edrych neu’n teimlo. Neu deimlo'n ymwybodol iawn o deimladau corfforol fel amrantu neu lyncu.

Pan fydd meddyliau'n ymwthiol, pan fyddan nhw'n negyddol, maen nhw'n gallu gwneud i chi feddwl, ydy hyn yn fy ngwneud i'n berson drwg?... Ydy natur y meddyliau hyn yn fy ngwneud i'n ffiaidd?

Y dyfodol

• Poeni am y dyfodol. Er enghraifft, cael meddyliau ymwthiol amdanoch chi neu anwylyd yn mynd yn sâl neu’n cael eu brifo. Neu rywbeth drwg yn digwydd yn y byd.
• Ofn y bydd rhywbeth drwg yn digwydd os nad yw popeth yn 'iawn'. Er enghraifft, os nad yw pethau'n lân, mewn trefn neu'n gymesur.

Roedd y pethau gwaethaf y gallech chi eu dychmygu yn digwydd i'ch babi yn fy mhen. Am ddyddiau doeddwn i ddim yn gallu cysgu, doeddwn i ddim yn gallu bwyta, doeddwn i braidd yn gallu gweithredu.

Sut y gallaf fod yn siŵr bod gennyf OCD?

Mae'n ddealladwy eisiau sicrhau a oes gennych chi OCD ai peidio. Yn enwedig os yw wedi eich helpu i gael y gefnogaeth a'r ddealltwriaeth sydd eu hangen arnoch. Neu os yw'n eich helpu i deimlo'n llai unig neu gywilyddus am eich meddyliau ymwthiol.

Ond i'r rhai ohonom sydd ag OCD, gall ein hangen am sicrwydd waethygu ein symptomau. Mae'n gyffredin iawn i'r rhai ohonom ag OCD boeni a oes gennym ni OCD mewn gwirionedd. Weithiau gelwir hyn yn 'OCD meta'.

Efallai y bydd gennych bryderon neu amheuon ymwthiol ynghylch a yw eich OCD yn ddigon real neu ddifrifol. Efallai y byddwch yn poeni eich bod wedi dweud celwydd wrth bobl neu wedi gwastraffu amser pobl drwy geisio cymorth. Neu efallai y byddwch chi'n poeni eich bod chi'n defnyddio OCD i guddio'r ffaith bod eich meddyliau ymwthiol yn wir.

Yna efallai byddwch yn defnyddio gorfodaeth i geisio ymdopi â'r pryderon hyn. Gallai hyn gynnwys pendroni ynghylch a oes gennych OCD, neu geisio sicrwydd gan eraill. Neu efallai y byddwch chi'n ymchwilio i OCD ar y rhyngrwyd, neu'n atal eich triniaeth i brofi a yw'ch symptomau'n gwaethygu. Gall hyn gael effaith fawr ar adferiad.

Os ydych chi'n cael trafferth gyda hyn, ceisiwch gofio na allwn ni byth fod yn sicr am unrhyw beth. Mae hyn yn cynnwys a oes gennym ni OCD ai peidio. A cheisiwch wrthsefyll gorfodaeth os gallwch chi.

Mae gan ein tudalennau ar driniaeth a hunanofal wybodaeth am geisio cymorth a rheoli symptomau.

Beth yw 'O pur'?

Mae O Pur yn sefyll am 'purely obsessional' yn Saesneg. Weithiau mae pobl yn defnyddio'r ymadrodd hwn i ddisgrifio math o OCD lle maent yn profi meddyliau ymwthiol gofidus. Ond nid oes ganddynt unrhyw arwyddion allanol o orfodaeth, megis gwirio neu olchi pethau corfforol. Mae'r enw ychydig yn gamarweiniol gan ei fod yn awgrymu nad oes unrhyw orfodaeth o gwbl.

Gydag O pur, rydych chi'n dal i brofi gorfodaeth. Ond yn hytrach na phethau rydych chi'n eu gwneud yn gorfforol, byddan nhw'n bethau rydych chi'n eu gwneud yn eich meddwl. Gan nad ydyn nhw weithiau mor amlwg â gorfodaeth gorfforol, maen nhw'n gallu bod yn anoddach eu gweld. Neu gall fod yn anodd diffinio'n union beth yw'r gorfodaeth hyn.

Dyma rai enghreifftiau o orfodaeth feddyliol neu fewnol:

• Gwirio sut rydych chi'n teimlo - er enghraifft, efallai y byddwch chi'n gwirio i weld a ydych chi'n dal i fod mewn cariad â'ch partner
• Gwirio teimladau corfforol - er enghraifft, efallai y byddwch chi'n gwirio i weld a oeddech chi wedi'ch cynhyrfu gan feddwl ymwthiol
• Gwirio sut rydych chi'n teimlo am feddwl - er enghraifft, efallai y byddwch chi'n gwirio a ydych chi'n dal yn ofidus gan y meddwl
• Ailadrodd ymadroddion neu rifau yn eich pen
• Gwirio a ydych yn dal i feddwl - er enghraifft, y peth cyntaf yn y bore
• Meddwl am broblem drosodd a throsodd
• Tawelu meddwl eich hun dro ar ôl tro eich bod yn berson da neu nad yw eich meddyliau yn wir

Gallwch ddarllen rhagor am O pur ar wefan OCD-UK.

Mae paratoi yn golygu cymaint o olchi dwylo a chymaint o ddefodau meddwl. Weithiau, dwi’n teimlo fel aros yn y gwely ac osgoi’r diwrnod.

Cyhoeddwyd y wybodaeth hon yn Tachwedd 2023. Byddwn yn ei diwygio yn 2026.

References and bibliography available on request.

If you want to reproduce this content, see our permissions and licensing page.