Chwilio ac achub: Ymdopi â'ch profiadau yn ystod y coronafeirws

Ar y dudalen hon:

• Cydnabod sut rydych chi'n teimlo ar hyn o bryd
• Deall pam rydych chi o bosibl yn teimlo fel hyn
• Adnoddau a strategaethau ymdopi
• Meddwl am y dyfodol
• Ble i gael cymorth

Rydyn ni'n gwybod nad yw'r pandemig drosodd. Ond mae rhannau o gymdeithas yn dechrau dychwelyd i fel ag yr oedden nhw.

Fel ymatebwr yn y gwasanaeth chwilio ac achub, efallai y byddwch chi wedi sylwi nad yw rhai pethau yn y gwaith, neu gartref, wedi dychwelyd fel ag yr oedden nhw. Efallai bod rheolau newydd i'w dilyn yn ystod eich sifft, neu fwy o alwadau i ymateb iddyn nhw na chyn y pandemig. Efallai eich bod chi'n teimlo'n wahanol am eich rôl o gymharu ag o'r blaen. Ac mae'n bosibl na fyddwch chi am i rai pethau ddychwelyd fel ag yr oedden nhw o'r blaen.

Gallai'r wybodaeth hon eich helpu i wneud synnwyr o'r hyn rydych chi wedi'i weld ac wedi'i brofi yn ystod y coronafeirws (COVID-19). Ni ddylech chi ei defnyddio yn lle triniaeth a chymorth iechyd meddwl. Ond gall awgrymu dulliau i'ch helpu i ddeall sut rydych chi'n teimlo, a rhoi cyngor ar sut i ymdopi â'r teimladau hyn.

Cydnabod sut rydych chi'n teimlo ar hyn o bryd

Rydyn ni'n profi llawer o wahanol deimladau bob dydd. Gall teimladau helpu i ddangos sut i ymateb i'r sefyllfaoedd sy'n ein hwynebu. Ond yn aml, dydyn ni ddim yn gallu rhoi enw i bob teimlad rydyn ni'n ei gael, pan fyddwn ni'n ei gael.

Yn ystod y pandemig, efallai y byddwch chi wedi delio â llawer o bethau anodd, ac na fyddwch chi wedi cael amser i feddwl amdanyn nhw'n iawn. Efallai eich bod chi'n cael teimladau nawr, o ganlyniad i rywbeth a ddigwyddodd beth amser yn ôl.

Gallai nodi rhai o'r teimladau rydych chi'n eu cael nawr eich helpu chi i ddeall beth allai fod wedi'u hachosi. Ac unwaith y byddwch chi'n gwybod beth wnaeth eu hachosi, efallai y byddwch chi'n teimlo'n fwy parod i ddelio â'r teimladau hyn.

“Rydyn ni'n gweld pobl ar eu gwaethaf drwy natur ein gweithgarwch. Yna, beth fyddwn ni'n ei wneud ar ôl chwe awr o chwilio – yn oer, yn wlyb ac yn teimlo'n llwglyd? Rydyn ni'n neidio mewn i'n ceir ac yn mynd adref.” – Steve, gwirfoddolwr yn y gwasanaeth chwilio ac achub

Sut galla i ddechrau cydnabod sut rwy'n teimlo?

Gallai cydnabod sut rydych chi'n teimlo eich helpu i ddeall pam y gwnaethoch chi ymateb yn y fath fodd i rai sefyllfaoedd penodol yn y gorffennol. Er enghraifft, efallai eich bod chi wedi ei chael hi'n anodd cysgu ryw noson, ond na wnaethoch chi gysylltu hynny â'r galwadau anodd y gwnaethoch chi ymateb iddyn nhw y diwrnod hwnnw. Efallai eich bod chi wedi cweryla â rhywun sy'n bwysig i chi, heb wybod yn union pam.

Gallai rhoi eich teimladau mewn geiriau eich helpu chi i ddeall yr emosiynau rydych chi'n eu cael. Gallwch chi wneud hyn mewn sawl ffordd, a bydd pawb yn wahanol. Dyma rai awgrymiadau:

• Ei ysgrifennu. Mae rhai pobl yn ei chael hi'n ddefnyddiol ysgrifennu am y pethau y maen nhw'n eu teimlo, neu gadw dyddiadur. Os nad ydych chi am ysgrifennu amdanyn nhw, gallech chi roi cynnig ar ffyrdd eraill creadigol o fynegi eich teimladau, fel tynnu llun neu baentio.
• Ei ddweud yn uchel. Gall siarad am yr hyn y maen nhw'n ei wynebu, neu'r hyn sydd wedi digwydd yn ystod eu diwrnod, helpu rhai pobl i gydnabod sut maen nhw'n teimlo am yr hyn sydd wedi digwydd. Does dim rhaid i chi wneud hyn gyda pherson arall. Gallech chi roi cynnig arni gartref ar eich pen eich hun.
• Arfer ymwybyddiaeth ofalgar. Mae ymwybyddiaeth ofalgar yn dechneg sy'n gofyn i chi wneud ymdrech arbennig i sylwi ar yr hyn sy'n digwydd yn y fan a'r lle (yn eich meddwl, eich corff a'ch amgylchedd), heb farnu unrhyw beth. Gall ymwybyddiaeth ofalgar eich helpu chi i sylwi ar y teimladau negyddol a'r teimladau cadarnhaol rydych chi'n eu cael.

Isod rydyn ni wedi nodi rhai o'r pethau y mae aelodau'r gwasanaeth chwilio ac achub wedi dweud wrthyn ni eu bod wedi bod yn eu teimlo drwy gydol y pandemig. Efallai eich bod chi'n profi rhai ohonyn nhw, ac efallai hefyd eich bod chi'n profi teimladau nad ydyn nhw wedi'u rhestru yma.

Straen

Pan fyddwn ni'n dweud pethau fel "mae hwn yn achosi straen" neu "dwi'n teimlo straen", mae'n bosibl ein bod ni'n siarad am y canlynol:

• Sefyllfaoedd neu ddigwyddiadau sy'n rhoi pwysau arnon ni. Gallai hyn fod yn adegau pan fydd gennym ni lawer i'w wneud ac i feddwl amdano, neu pan na fydd gennym ni lawer o reolaeth dros yr hyn sy'n digwydd. Er enghraifft, mynd at lawer o bobl sydd mewn trallod ac y mae angen gofal brys arnyn nhw.
• Ein hymateb i gael ein rhoi o dan bwysau. Gallai hyn olygu'r teimladau y byddwn ni'n eu cael pan fyddwn ni'n wynebu gofynion y mae'n anodd i ni ymdopi â nhw. Er enghraifft, poeni sut fyddwch chi'n llwyddo i gyrraedd pobl yn brydlon pan fyddwch chi mor brysur.

Os ydych chi'n profi straen, efallai y byddwch chi'n teimlo:

• yn bigog, yn ymosodol, yn ddiamynedd neu wedi cynhyrfu
• wedi'ch llethu
• yn bryderus, yn nerfus neu'n ofnus
• fel petai eich meddwl ar ruthr ac na allwch chi ei ddiffodd
• na allwch chi fwynhau eich hun
• yn isel
• nad oes gennych chi unrhyw ddiddordeb mewn bywyd
• fel petaech chi wedi colli eich synnwyr digrifwch
• ymdeimlad o ddychryn
• yn poeni am eich iechyd
• wedi'ch esgeuluso neu'n unig.

“Rwyf wedi cael rhywfaint o straen a nosweithiau di-gwsg oherwydd digwyddiadau rwyf wedi gweithio ynddynt, ac rwy'n adnabod aelodau eraill o staff sydd wedi cael problem iechyd meddwl.”  – Simon, gwirfoddolwr yn y gwasanaeth chwilio ac achub

Gorbryder

Gorbryder yw'r hyn rydyn ni'n ei deimlo pan fyddwn ni'n poeni, ar bigau'r drain neu'n ofnus, yn benodol am bethau sydd ar fin digwydd, neu bethau rydyn ni'n meddwl a allai ddigwydd yn y dyfodol.

Gall gorbryder effeithio ar y canlynol:

• ein cyrff. Efallai y byddwch chi'n teimlo'n sâl, yn aflonydd, neu fel petai eich calon ar ruthr.
• ein meddyliau. Efallai y byddwch chi'n teimlo ar bigau'r drain neu'n nerfus, neu fel petai'r gwaethaf ar fin digwydd.
• ein bywydau bob dydd. Gallai hi deimlo'n fwy anodd i chi fwynhau eich amser rhydd, a gall effeithio ar bethau fel eich perthnasoedd a'ch gwaith.

Anaf moesol

Mae anaf moesol yn disgrifio set o deimladau y gallech chi eu cael os bu'n rhaid i chi wneud pethau, neu weld pethau, sy'n mynd yn erbyn eich gwerthoedd a'ch credoau. Yn ystod y pandemig, gallech chi fod wedi cael eich gorfodi i wneud penderfyniadau anodd wrth weithio neu wirfoddoli. Er enghraifft, gallech chi fod wedi gorfod blaenoriaethu gofalu am un person, gan wybod bod yna eraill yr oedd angen eich help arnyn nhw hefyd. Gallai hyn achosi gwrthdaro i chi, neu wneud i chi deimlo y gallech chi fod wedi gwneud mwy.

Os byddwch chi'n profi anaf moesol, efallai y byddwch chi'n teimlo:

• yn euog neu deimlo cywilydd
• yn ddig
• wedi ffieiddio
• gwrthdaro

Syrffed ar ddangos trugaredd

Pan fyddwch chi'n gofalu am bobl mewn amgylchiadau gofidus neu anodd yn gyson, gall eich blino'n lân yn gorfforol ac yn feddyliol. Gallwch chi ddod i deimlo nad ydych chi'n poeni am bobl cymaint ag o'r blaen. Caiff hyn ei alw weithiau'n syrffed ar ddangos trugaredd.

Gallai syrffed ar ddangos trugaredd wneud i chi deimlo:

• yn ddig neu'n bigog
• fel petaech chi'n mwynhau eich rôl yn llai
• yn llai hyderus am wneud penderfyniadau yn y gwaith
• llai o gymhelliant i wneud eich rôl.

Trawma

Weithiau, caiff y broses o fynd drwy ddigwyddiadau llawn straen, digwyddiadau dychrynllyd neu ddigwyddiadau gofidus ei galw'n drawma. Mae pawb yn ymateb yn wahanol i drawma. Efallai y byddwch chi'n sylwi ar yr effeithiau'n gyflym. Neu efallai na fyddwch chi'n sylwi arnyn nhw am gyfnod hir wedyn.

Gallai digwyddiad trawmatig wneud i chi deimlo:

• yn ofnus
• o dan fygythiad
• yn llawn cywilydd
• wedi'ch gwrthod
• wedi'ch esgeuluso
• yn annilys
• yn anniogel
• heb gefnogaeth
• wedi'ch maglu
• wedi'ch cywilyddio
• yn ddi-rym.

“Rwy'n cofio ar un achlysur roedden ni'n delio â marwolaeth ddifrifol. Gwnaeth y digwyddiad cyfan aros yn fy meddwl.” – Nick, arweinydd tîm chwilio ac achub

Lludded a blinder meddyliol

Mae lludded a blinder meddyliol yn fwy na theimladau o fod wedi blino. Gall blinder meddyliol ddigwydd os byddwch chi o dan bwysau cyson o ganlyniad i'ch gwaith. Gall wneud i chi deimlo:

• wedi blino'n lân, heb unrhyw egni o gwbl
• fel petaech chi'n mwynhau eich rôl yn llai, neu nad oes gennych chi unrhyw gymhelliant i'w wneud mwyach
• fel nad ydych chi'n gwneud eich rôl cystal ag o'r blaen

Datgysylltiad

Mae rhai pobl yn ei chael hi'n anodd nodi sut maen nhw'n teimlo, yn enwedig os byddan nhw wedi bod drwy brofiad trawmatig. Caiff hyn ei alw weithiau'n ddatgysylltiad.

Os byddwch chi'n datgysylltu, efallai y byddwch chi'n teimlo eich bod chi wedi datgysylltu wrthoch chi'ch hun a'r byd o'ch cwmpas. Er enghraifft, efallai y byddwch chi'n teimlo nad ydych chi'n rhan o'ch corff neu'n teimlo fel petai'r byd o'ch cwmpas yn afreal. Mae datgysylltu yn un ffordd i'r meddwl ymdopi â gormod o straen, fel yn ystod digwyddiad trawmatig.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael am ddatgysylltiad, gan gynnwys cyngor ar sut i ofalu amdanoch chi'ch hun pan fyddwch chi'n datgysylltu

Deall pam rydych chi o bosibl yn teimlo fel hyn

Unwaith y byddwch chi'n deall beth rydych chi'n ei deimlo, gallwch chi ddechrau meddwl beth allai fod wedi achosi rhai o'r teimladau hyn. Efallai y bydd hyn yn gwneud i chi deimlo'n fwy parod i ddelio â nhw.

Gallai rhai o'r pethau yn y rhestr hon fod yn cyfrannu at sut rydych chi'n teimlo nawr. Efallai y byddwch chi hefyd wedi cael profiadau nad ydyn nhw wedi'u cynnwys yma.

“Gall bod yn y tîm achub mynydd fod yn llawn straen ar adegau. Rydyn ni'n delio â sefyllfaoedd anodd gan gynnwys achosion o hunanladdiad.” – Izzy, gwasanaeth achub mynydd 

Newidiadau i'ch ffordd o fyw a'ch rôl

• Efallai eich bod chi wedi cael rheolau newydd i'w dilyn, fel gwisgo mwy o gyfarpar diogelu personol (PPE).
• Efallai bod yr amgylchedd wedi newid. Er enghraifft, efallai nad ydych chi wedi gallu ymgynnull mewn grwpiau yn yr ystafelloedd egwyl. Gallai hyn fod wedi effeithio ar yr agosatrwydd neu'r cyfeillgarwch rhyngoch chi a phobl eraill yn y gwasanaeth.
• Efallai bod y math o alwadau rydych chi'n eu hateb, neu'r achosion y byddwch chi'n ymateb iddyn nhw, wedi newid. Efallai eich bod chi wedi bod drwy gyfnodau o amser a oedd yn llawer prysurach, ac yna gyfnodau a oedd yn llawer tawelach.
• Os ydych yn wirfoddolwr yn y gwasanaeth chwilio ac achub, efallai eich bod yn gwirfoddoli am ei fod yn teimlo fel seibiant neu ddihangfa o'ch bywyd gwaith arferol. Efallai bod y newidiadau a achoswyd gan y coronafeirws yn golygu ei fod yn llai pleserus.
• Efallai bod y cyfyngiadau symud wedi newid eich bywyd gartref. Er enghraifft, methu â mynd ar wyliau, mwynhau diddordebau, neu wneud y pethau rydych chi fel arfer yn eu gwneud er mwyn ymlacio.

“Pan ymunais i â'r tîm ar ddechrau'r nawdegau, roedden ni'n achub tua 60 o bobl y flwyddyn. Nawr rydyn ni'n achub 100-120 o bobl y flwyddyn yn rheolaidd.” – Nick, arweinydd tîm chwilio ac achub

Profedigaeth

• Efallai bod pobl sy'n bwysig i chi wedi marw o'r coronafeirws, neu o salwch arall. Efallai na wnaethoch chi lwyddo i fod yno iddyn nhw fel y byddech chi wedi bod eisiau.
• Efallai eich bod chi wedi methu angladdau, neu wedi methu â chynnal angladd fel y byddech chi wedi'i ddychmygu.
• Efallai eich bod chi wedi colli cydweithwyr. Os na chawsoch chi gyfle i chi dalu teyrnged iddyn nhw fel y byddech chi wedi'i wneud fel arfer, efallai bod hyn wedi teimlo'n fwy anodd byth.

Darllenwch ein gwybodaeth am brofedigaeth.

Delio â digwyddiadau mwy trawmatig

• Efallai eich bod chi wedi ymateb i fwy o hunanladdiadau. Darllenwch ein gwybodaeth am beth i'w wneud os ydych chi wedi cael profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad.
• Gall clywed straeon gan gydweithwyr hefyd deimlo'n drawmatig, hyd yn oed os nad oeddech chi yno'n bersonol.

“Gall delio â'r galwadau a'r digwyddiadau o ddydd i ddydd yn ogystal â'r broses o redeg gwasanaeth brys o ddydd i ddydd achosi'r un faint o straen â digwyddiad ei hun, os nad mwy.” – Simon, gwirfoddolwr yn y gwasanaeth chwilio ac achub

Newidiadau i berthnasoedd

• Efallai bod y ffaith eich bod chi o dan fwy o straen, neu eich bod chi'n delio â digwyddiadau mwy anodd, wedi cael effaith ar eich perthnasoedd gartref. Efallai eich bod chi wedi sylwi bod angen mwy o gymorth arnoch chi, neu eich bod chi am i bobl adael llonydd i chi fwy.
• Efallai bod y cyfyngiadau symud a'r cyfyngiadau teithio wedi golygu na allech chi weld y bobl sy'n bwysig i chi.
• Efallai eich bod chi wedi gweld eisiau pobl eraill yn y gwasanaeth, os oeddech chi'n gweithio gartref fwy, os nad oeddech chi'n gallu eu gweld y tu allan i'ch sifft, neu os nad oeddech chi'n cymryd amser egwyl ar yr un pryd mwyach.
• Os ydych chi'n gwirfoddoli yn y gwasanaeth, efallai eich bod chi'n gweld eisiau'r gwmnïaeth yr oedd gennych chi â gwirfoddolwyr eraill.
• Efallai eich bod chi wedi poeni y byddech chi'n trosglwyddo'r coronafeirws i'r bobl sy'n bwysig i chi. Gallai hyn fod wedi ychwanegu straen at eich perthnasoedd.

Colli allan ar bethau

• Efallai eich bod chi wedi colli allan ar ddigwyddiadau pwysig bywyd, fel mynd i briodasau, dathliadau pen-blwydd neu angladdau. Gallai hyn fod wedi teimlo'n rhwystredig, neu fel petai amser yn mynd heibio heb i chi allu ei fwynhau.
• Efallai eich bod chi wedi colli allan ar wneud y pethau cyffredin rydych chi'n eu mwynhau fel arfer. Er enghraifft, gweld ffrindiau, mynd allan neu gael gwyliau. Efallai bod methu â gwneud y pethau hyn wedi ei gwneud hi'n fwy anodd ymlacio ar ôl sifftiau anodd.
• Efallai eich bod chi'n teimlo eich bod chi'n colli allan ar rannau boddhaus neu bleserus eich rôl, neu nad ydych chi'n cael y profiad roeddech chi'n ei ddisgwyl o'r gwasanaeth chwilio ac achub. Efallai eich bod chi'n teimlo eich bod chi wedi colli'r cariad a oedd gennych chi tuag at y rôl.

Gobeithion ac ofnau

I lawer ohonon ni, roedd y pandemig yn golygu bod pethau roedden ni'n gobeithio y bydden nhw'n digwydd, neu'n edrych ymlaen atyn nhw, yn sydyn yn teimlo'n llai tebygol. Ac efallai y daeth y pethau roedden ni'n eu hofni i deimlo'n agosach at ddod yn wir. Er enghraifft:

• Efallai eich bod chi wedi bod yn edrych ymlaen at bethau, fel priodasau neu wyliau tramor. Gallai'r rhain fod wedi cael eu canslo neu eu gohirio, ac efallai eich bod chi'n teimlo na fyddan nhw byth yn digwydd.
• Os ydych chi'n profi gorbryder iechyd, gallai'r pandemig fod wedi teimlo'n arbennig o anodd i chi ddelio ag ef. Gallwch chi gael rhagor o wybodaeth am orbryder iechyd ar wefan Anxiety UK.

Adnoddau a strategaethau ymdopi

Os yw eich rôl yn ymwneud â helpu eraill, gall deimlo'n anodd cymryd amser i ofalu amdanoch chi'ch hun. Ond mae'n bwysig gofalu am eich llesiant personol. Dyma rai strategaethau ar gyfer ymdopi â rhai o'r pethau y gallech chi fod yn eu teimlo.

Dod o hyd i gymhelliant eto

Does dim rhaid i chi deimlo'n uchel eich cymhelliant drwy'r amser, ac mae llawer ohonon ni'n cael diwrnodau lle mae ein cymhelliant yn is yn y gwaith a gartref. Ond os ydych chi'n teimlo bod y coronafeirws wedi cipio rhywfaint o'r cariad a'r mwynhad a oedd gennych chi o'r blaen tuag at eich gwaith, efallai y bydd yr awgrymiadau hyn yn ddefnyddiol.

• Gosodwch nodau y gallwch chi eu cyflawni i chi'ch hun. Ceisiwch ganolbwyntio ar gwblhau nod bach y gallwch chi ei gyflawni bob dydd. Efallai y bydd yn ddefnyddiol i chi rannu pob nod yn nodau llai. Os ydych chi'n teimlo bod llawer o dargedau yn gysylltiedig â'ch rôl chwilio ac achub yn barod, ceisiwch feddwl am rywbeth nad yw'n ymwneud â'ch rôl.
• Gwobrwywch eich hun. Ar ôl i chi gwblhau'r nod, gwobrwywch eich hun. Does dim rhaid iddo fod yn rhywbeth mawr. Gallech chi geisio cymryd 15 munud o'ch diwrnod i wneud rhywbeth rydych chi'n ei fwynhau. Er enghraifft, dod o hyd i amser i ddarllen ychydig dudalennau o lyfr, neu fynd â'r ci am dro.
• Rhowch gynnig ar wneud ymarfer corff. Mae bod yn weithgar yn helpu rhai pobl i ganolbwyntio ac i gymell eu hunain. Gall ymarfer corff wneud i chi deimlo'n fwy egnïol ac ymatebol, yn enwedig os ydych chi'n gwneud gwaith corfforol. Gall deimlo'n anodd mynd ati i wneud ymarfer corff os nad oes gennych chi lawer o gymhelliant, ond gallech chi roi cynnig ar ddechrau drwy wneud pethau bach, gan gynyddu'r ymdrech yn raddol. Darllenwch fwy o awgrymiadau ar sut i ddechrau bod yn actif.
• Rhowch gynnig ar rywbeth newydd. Gall cyflwyno hobïau, diddordebau a gweithgareddau newydd yn eich bywyd helpu i ysgogi'r ymennydd, a gall helpu i roi mwy o ffocws i chi. Gallech chi roi cynnig ar wneud ryseitiau newydd i swper, newid eich ymdrechion ymarfer corff, neu ddod o hyd i hobi newydd.

Darllenwch fwy o awgrymiadau ar ofalu amdanoch chi eich hun pan fyddwch chi'n mynd i'r gwaith yn ystod y coronafeirws. Os ydych chi'n wirfoddolwr, efallai y bydd yr awgrymiadau hyn yn ddefnyddiol i chi hefyd.

“Mae fy nghydweithwyr achub wedi bod yn gefnogol dros ben. Gall hyd yn oed yr ymdrech lleiaf olygu cymaint – gwahoddiadau i fynd i ddringo, gwahoddiadau i gael paned o goffi, rhywun yn galw heibio am sgwrs.” – Nick, arweinydd tîm chwilio ac achub

Ymdopi â newid

• Ystyriwch sut rydych chi'n teimlo. Os ydych chi'n teimlo fel y gallwch chi wneud hynny, neilltuwch rywfaint o amser i feddwl sut rydych chi'n teimlo am eich sefyllfa bresennol. Gallech chi ddechrau drwy ddefnyddio rhai o'r awgrymiadau ar y dudalen hon. Efallai y byddai hefyd yn ddefnyddiol i chi drafod sut rydych chi'n teimlo â rhywun rydych chi'n ymddiried ynddo, fel ffrind neu gydweithiwr. Efallai y byddwch chi'n gweld bod eich cydweithwyr wedi cael profiadau tebyg i chi.
• Canolbwyntiwch ar y pethau y gallwch chi eu rheoli. Mae'n hawdd cael eich llethu gan ansicrwydd, gan beidio â gwybod beth sy'n mynd i ddigwydd yn y dyfodol. Yn lle hynny, ceisiwch ganolbwyntio ar bethau cyffredin, ac ar y pethau y gallwch chi eu rheoli. Gallech chi wneud cynllun ar gyfer yr wythnos nesaf, neu'r ychydig ddyddiau nesaf.
• Sicrhewch fod trefn ddyddiol gennych chi. Gall trefn a strwythur helpu i leihau teimladau o ansicrwydd. Meddyliwch am yr holl bethau cyffredin y gallwch chi eu rheoli. Oes unrhyw beth y gallech chi ei wneud bob dydd, neu bob wythnos, er mwyn gwneud i fywyd deimlo ychydig yn fwy cyson? Os yw eich patrymau sifft yn afreolaidd, oes yna bethau y gallech chi eu gwneud yn ystod eich diwrnodau sifft, ac yn ystod y diwrnodau pan nad ydych chi'n gweithio, er mwyn helpu i wahanu'r ddau? Ceisiwch beidio â theimlo bod angen trefn gaeth arnoch chi. Gall cynnwys pethau newydd helpu i'ch cymell a rhoi pethau i chi edrych ymlaen atyn nhw.

Mae gan y GIG ragor o wybodaeth am sut i ddelio â newid ac ansicrwydd yn ystod y coronafeirws.

Delio â straen

• Dywedwch wrth eich rheolwr os ydych chi'n teimlo bod gormod o bwysau arnoch chi. Gallai fod yn anodd trafod eich llwyth gwaith â'ch rheolwr. Efallai eich bod chi'n teimlo na ddylech chi gwyno os yw pawb arall yn ei chael hi'n anodd hefyd, neu fod disgwyl i chi ymdopi. Ond gall anwybyddu arwyddion blinder meddyliol a straen eich blino'n lân yn emosiynol ac yn feddyliol. Siaradwch â'ch rheolwr er mwyn gweld a all eich llwyth gwaith gael ei addasu.
• Os yw eich rheolwr yn cyfrannu at y straen rydych chi'n ei deimlo, meddyliwch pwy arall y gallech chi siarad â nhw. Gallech chi fynd at reolwr arall rydych chi'n ymddiried ynddo, cydweithiwr neu rwydwaith staff neu wirfoddolwyr.
• Siaradwch â rhywun nad ydych chi'n gweithio gydag ef. Efallai y byddai hi'n well gennych chi drafod eich teimladau â rhywun nad yw yn y gwasanaeth, fel ffrind neu aelod o'r teulu. Gallai deimlo'n anodd siarad ag anwyliaid am y pethau rydych chi'n delio â nhw yn eich rôl, ac efallai y byddwch chi'n teimlo eich bod am eu hamddiffyn rhag rhai pethau. Ond cofiwch, gallwch chi ddewis faint y byddwch chi'n ei ddweud wrthyn nhw. Darllenwch ein hawgrymiadau ar ddechrau sgwrs am iechyd meddwl â'ch ffrindiau a'ch teulu.
• Cymerwch amser i chi'ch hun. Ceisiwch gynnwys rhywfaint o amser dim ond i chi yn eich diwrnod. Hyd yn oed fynd am dro am 5 munud, neu ddarllen llyfr am 15 munud. Ceisiwch roi blaenoriaeth i hyn, ond peidiwch â bod yn rhy galed arnoch chi'ch hun os na allwch chi ddod o hyd i'r amser weithiau.
• Rhowch gynnig ar ymwybyddiaeth ofalgar. Gall ymwybyddiaeth ofalgar eich helpu i ganolbwyntio ar y presennol. Gall hefyd eich helpu i glirio eich pen, a gwneud i chi deimlo'n dawelach eich meddwl, a allai helpu wrth ddelio â sefyllfaoedd llawn straen.

Darllenwch ragor o wybodaeth am sicrhau meddwl iach yn y gwaith, gan gynnwys awgrymiadau ar sut i ymdopi â straen.

“Mae cynifer o bobl sydd wedi profi pethau tebyg. Felly mae'n bwysig gwybod nad ydych chi ar eich pen eich hun yn teimlo fel hyn.” – Nick, arweinydd tîm chwilio ac achub

Teimlo'n fwy cadarnhaol

Mae'n anghyffredin iawn i unigolion deimlo'n gadarnhaol drwy'r amser, a bydd y rhan fwyaf ohonon ni'n cael cyfnodau o deimlo'n well neu'n waeth. Ond efallai bod gweithio yn ystod y pandemig wedi gwneud i chi deimlo'n waeth amdanoch chi'ch hun, am eich gwaith, neu am gymdeithas yn gyffredinol. Gallai'r pethau canlynol eich helpu i deimlo'n fwy cadarnhaol.

• Byddwch yn garedig i chi'ch hun. Ceisiwch sylwi pa bryd y byddwch chi'n meddwl pethau negyddol amdanoch chi'ch hun. Os oedd eich sifft yn anodd, ydych chi'n dweud wrthych chi'ch hun y dylech chi fod wedi gwneud yn well, neu mai eich bai chi oedd hi pan aeth pethau o chwith? Ceisiwch herio'r meddyliau negyddol hyn. Ceisiwch feddwl am y pethau y gwnaethoch chi'n dda yn lle hynny.
• Rhestrwch y pethau cadarnhaol. Yn ystod y pandemig, efallai eich bod chi'n teimlo nad oeddech chi'n clywed dim byd ond newyddion drwg. Ceisiwch feddwl am rai pethau cadarnhaol sy'n digwydd yn eich bywyd, neu bethau rydych chi'n teimlo'n ddiolchgar amdanyn nhw. Gallai hyn fod yn stori newyddion dda y gwnaethoch chi ei chlywed, yn sgwrs gadarnhaol a gawsoch â chydweithiwr, neu'n adeg y gwnaethoch chi chwerthin yn ddiweddar. Gallech chi geisio ysgrifennu eich pethau cadarnhaol, a'u hailddarllen pan fyddwch chi'n teimlo'n isel.
• Cymerwch seibiant o'r newyddion a'r cyfryngau cymdeithasol. Yn ystod y pandemig, roedd y coronafeirws yn y newyddion yn aml. Pan fyddwch chi'n delio ag ef yn eich rôl hefyd, gall y cylch cyson hwn o newyddion drwg eich llethu. Ceisiwch gymryd seibiant o'r newyddion a'r cyfryngau cymdeithasol. Does dim angen i chi gael gwared arnyn nhw'n llwyr, ond gallech chi gyfyngu faint o amser y byddwch chi'n ei dreulio yn eu darllen bob dydd.

Meddwl am y dyfodol

Dydyn ni ddim yn gwybod beth allai ddigwydd yn y dyfodol. Yn ystod eich sifftiau, efallai bod rhai pethau yn dychwelyd i'r ffordd yr oedden nhw o'r blaen. Os oeddech chi'n gweithio gartref, efallai eich bod chi'n dychwelyd i'ch gweithle arferol, ac yn gweld cydweithwyr eto. Os ydych chi'n gwirfoddoli allan ar alwadau, efallai bod y galwadau rydych chi'n ymateb iddynt yn debycach i sut oedden nhw cyn y pandemig.

Ac efallai bod rhai pethau'n teimlo'n wahanol o hyd. Efallai bod mesurau hylendid caeth ar waith o hyd. Efallai nad yw eich llwyth achosion wedi dychwelyd i'r lefelau cyn y pandemig.

Efallai y byddai'n ddefnyddiol i chi roi strategaethau ar waith i ymdopi â'r dyfodol, ac unrhyw deimladau o ansicrwydd neu bryder a allai fod gennych chi. Gallai'r pethau canlynol fod yn ddefnyddiol:

• Rhowch amser i chi'ch hun addasu. Mae pawb yn ymateb mewn ffordd bersonol i'r newidiadau y mae'r coronafeirws wedi'u hachosi. Mae'n bwysig cymryd pethau ar eich cyflymder eich hun. Ceisiwch beidio â rhoi pwysau arnoch chi'ch hun i lenwi eich dyddiadur, neu geisio gwneud llawer o bethau gan fod y cyfyngiadau wedi'u llacio.
• Rheolwch y pethau y gallwch chi eu rheoli. Ceisiwch ganolbwyntio ar y pethau y gallwch chi eu newid, yn hytrach na'r pethau na allwch chi eu rheoli. Er enghraifft, gallech chi geisio cael o leiaf un sgwrs bob dydd â chydweithiwr nad yw'n ymwneud â'r coronafeirws.
• Rhannwch eich pryderon â rhywun yn y gwasanaeth. Os ydych chi'n poeni am ddychwelyd i'r swyddfa neu'r orsaf, neu os ydych chi'n poeni bod rhai o'r rheolau yn newid eto, ceisiwch siarad â'ch rheolwr neu rywun arall rydych chi'n ymddiried ynddo yn y gwasanaeth. Gyda'ch gilydd, efallai y byddwch chi'n gallu meddwl am ffyrdd o wneud eich gwaith ychydig yn haws.
• Atgoffwch eich hun ei bod hi'n iawn i chi deimlo'n bryderus am y dyfodol. Dydyn ni ddim yn gwybod beth a ddaw yn y dyfodol, felly mae'n iawn i chi deimlo'n ansicr yn ei gylch. Mae'n ymateb naturiol. Gallai fod yn ddefnyddiol i chi ddarllen ein hawgrymiadau ar gyfer gofalu amdanoch chi'ch hun pan fyddwch chi'n bryderus.

Dyddiadau pwysig

Efallai eich bod chi wedi profi llawer o newidiadau mawr i'ch bywyd yn ystod y pandemig. Efallai eich bod chi wedi colli anwyliaid, neu wedi colli allan ar ddigwyddiadau pwysig. A phan fydd y dyddiadau pwysig hyn yn codi eto, efallai y byddwch chi'n profi teimladau anodd.

Gall fod yn ddefnyddiol cymryd amser i feddwl am y digwyddiadau sydd wedi cael effaith fawr ar eich bywyd. Os ydych chi am wneud hynny, gallech chi gynllunio rhywbeth i nodi'r dyddiad hwnnw. Gallech chi gyfarfod â phobl eraill y bu effaith arnyn nhw hefyd. Neu, efallai y byddai hi'n well gennych chi dreulio amser yn meddwl ar eich pen eich hun. Efallai y bydd y tudalennau hyn yn ddefnyddiol i chi:

• Mae Gofal mewn Galar Cruse yn cynnig gwybodaeth am ymdopi â phrofedigaeth yn ystod y coronafeirws.
• Mae ein tudalen o gysylltiadau defnyddiol ar gyfer y coronafeirws yn cynnwys rhestr o sefydliadau sy'n cynnig cymorth mewn profedigaeth.
• Darllenwch fwy o wybodaeth ar ein tudalennau am brofedigaeth a thrawma.

Ble i gael cymorth

Mae adnoddau, gwasanaethau a sefydliadau sy'n cynnig cymorth i bobl yn y gwasanaeth chwilio ac achub.

Cymorth gan eich gweithle

Gofynnwch i'ch goruchwyliwr, rheolwr llinell neu gydweithwyr a allwch chi gael gafael ar gymorth arbenigol, fel:

• Rheoli Risg Trawma (TRiM)
• Ôl-drafodaeth am Straen ar ôl Digwyddiad Critigol (CISD)
• llinell gymorth y Rhaglen Cymorth i Weithwyr (EAP)
• gwasanaethau cwnsela
• grwpiau cymorth gan gymheiriaid.

Os ydych chi'n fyfyriwr, efallai y bydd cymorth ychwanegol ar gael i chi drwy ddarparwr eich cwrs. Mae ein hwb iechyd meddwl i fyfyrwyr yn cynnwys mwy o awgrymiadau ac adnoddau i unrhyw un sy'n astudio.

“Cael rhywun i siarad ag ef pan roedd ei angen arnaf oedd yr help mwyaf siŵr o fod. Roedd gallu defnyddio'r Rhaglen Cymorth i Weithwyr yn ddefnyddiol iawn. Wnaethon nhw ddim beirniadu na rhoi barn – gwnaethon nhw adael i mi siarad am y problemau a'r teimladau roedd gen i.” – Ross, swyddog achub gwylwyr y glannau

Stigma yn y gwasanaeth chwilio ac achub

Rydyn ni'n gwybod y gall fod yn anodd gofyn am help, yn enwedig gan fyddwch chi'n treulio cymaint o amser yn helpu eraill. Gall deimlo bod stigma yn y gwasanaeth chwilio ac achub, lle rydych chi'n teimlo bod yn rhaid i chi fod yn ddewr ac na ddylech chi gyfaddef eich bod yn ei chael hi'n anodd.

Mae bob amser yn iawn gofyn am help. Gall gofyn am help olygu eich bod chi'n cael y cymorth sydd ei angen arnoch chi i deimlo'n well. Ac os nad ydych chi'n teimlo'n gyfforddus yn siarad â rhywun yn y gwaith, mae yna sefydliadau eraill a allai helpu.

Os ydych chi'n rheolwr llinell, meddyliwch sut allech chi annog aelodau eich tîm i ddod atoch chi os oes angen siarad arnyn nhw. Gallai fod yn ddefnyddiol i chi ddarllen ein hadnoddau ar ofalu am eich staff. Mae'n cynnwys gwybodaeth am sut i helpu aelodau eich tîm, a sut i greu gweithle sy'n annog meddwl iach.

Cymorth gan sefydliadau 

• Gwefan sy'n rhestru'r amrywiaeth o wasanaethau help, gwefannau a chyhoeddiadau am iechyd meddwl ymatebwyr brys yw Blue Light Together. Mae hefyd yn cynnwys straeon go iawn gan bobl yn y gwasanaeth chwilio ac achub.
• Cyrsiau iechyd meddwl i bobl yn y gwasanaeth chwilio ac achub. Gallech chi gael hyfforddiant cymorth cyntaf iechyd meddwl sy'n cwmpasu straen a gorbryder, anhwylder straen wedi trawma ac anhwylder straen trawmatig aciwt ar gyfer y rhai sy'n gweithio neu'n gwirfoddoli yn y gwasanaeth chwilio ac achub.
• Mae ein hadnodd ar sut i sicrhau iechyd meddwl da yn y gwaith yn cynnwys gwybodaeth am gynnal iechyd meddwl da yn y gwaith, gydag awgrymiadau o ran beth y gallwch chi ei wneud os bydd eich iechyd meddwl yn wael.
• Mae gwybodaeth ar gael am wahanol linellau cymorth a gwasanaethau gwrando os ydych chi'n wynebu argyfwng a bod angen i chi siarad â rhywun.

Cymorth iechyd meddwl proffesiynol 

Pan fyddwch chi'n ei chael hi'n anodd ymdopi ac nad yw hunanofal yn ddigon, gall cymorth gan weithiwr proffesiynol wneud gwahaniaeth. Gallai hyn gynnwys:

• therapi drwy'r GIG
• meddyginiaeth
• therapi preifat
• cymorth gan elusen neu sefydliad cymunedol
• cymorth gan gymheiriaid, fel grŵp cymorth

“Rydyn ni'n un teulu 999 mawr yn y gwasanaethau brys. Gofalwch am eich ffrindiau a'ch cydweithwyr a rhowch gymorth iddyn nhw pan fydd ei angen arnyn nhw. Torrwch y stigma sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl yn ein rôl.” – Andy, parafeddyg chwilio ac achub 

Cyhoeddwyd y wybodaeth hon fis Hydref 2021. Byddwn yn ei diwygio yn 2022.

References are available on request. If you would like to reproduce any of this information, see our page on permissions and licensing.

Share this information

View this information as a PDF (new window)