Hawlio budd-daliadau

Gwybodaeth am lenwi ffurflenni, asesiadau budd-daliadau a ble i gael gwybod mwy.

Mae'r dudalen hon hefyd ar gael yn Saesneg.

Rydyn ni'n gwybod ei bod hi'n anodd cael gafael ar fudd-daliadau. Yn aml, mae'r cyfryngau, neu farn pobl eraill, yn gwneud i bobl deimlo fel petai stigma yn gysylltiedig â budd-daliadau. Mae gan rai pobl gamdybiaethau am pam y mae angen budd-daliadau arnom, ac ar gyfer beth y mae'n nhw'n cael eu defnyddio.

I lawer ohonom sydd â phroblemau iechyd meddwl, gall deimlo fel nad yw'r holl system budd-daliadau wedi'i chynllunio i ddiwallu ein hanghenion.

Ond mae'n bwysig gwybod bod budd-daliadau yno i'ch cefnogi. Mae gennych hawl i'w hawlio os byddwch chi'n cael trafferth ymdopi neu os bydd angen ychydig o gymorth arnoch.

Ac er bod y system yn anodd i'w defnyddio, mae llawer o fannau lle y gallwch chi gael cymorth a gwybodaeth i'ch helpu gyda'ch hawliad. Efallai y bydd y wybodaeth ar y dudalen hon yn eich helpu i ddechrau arni.

"Mae'n iawn hawlio budd-daliadau a gwario arian arnoch chi eich hun. Peidiwch byth â bod ofn ceisio cyngor neu help."

Pa fudd-daliadau y gallwn i eu hawlio?

Mae'n bosibl y byddwch chi'n gallu hawlio nifer o fudd-daliadau os oes gennych broblem iechyd meddwl. Gall budd-daliadau eich helpu i dalu am gostau o ddydd i ddydd, fel bwyd, rhent a gofal plant. A gallwch chi hawlio rhai budd-daliadau hyd yn oed os ydych chi'n gweithio. Dysgwch pa fudd-daliadau y gallech chi eu hawlio drwy:

Siarad â'ch cangen Mind leol. Mae rhai canghennau Mind lleol yn darparu gwasanaethau cyngor ac eiriolaeth.
Darllen y rhestr hon o fudd-daliadau y gallech chi eu hawlio os oes gennych broblem iechyd meddwl.
Defnyddio cyfrifiannell budd-daliadau. Mae gan lawer o leoedd gyfrifianellau budd-daliadau sy'n dweud wrthych ba fudd-daliadau y gallech fod yn eu hawlio a faint y gallech chi ei gael.

Sut beth yw'r broses budd-daliadau?

Gwyliwch Laura, Paul a Hameed yn siarad am wneud cais am fudd-daliadau pan oedden nhw'n brwydro â'u hiechyd meddwl. Maen nhw'n siarad am beth wnaeth iddyn nhw benderfynu gwneud cais, sut beth oedd y broses, a beth fydden nhw wedi hoffi ei wybod cyn gwneud cais.

Gwnaeth Hameed, Laura a Paul gais am fudd-daliadau pan oedden nhw'n brwydro â'u hiechyd meddwl.

Gwnaethon nhw eistedd i lawr gyda'i gilydd i drafod y broses.

Laura: A wnaeth unrhyw beth eich dal chi nôl rhag gwneud cais am fudd-daliadau?

Laura: Y stereoteip sydd gan bobl am hawlwyr budd-daliadau, dwi'n meddwl, sef eu bod nhw i gyd, chi'n gwybod, yn lloffwyr, ac yn ddiog, ac roedd ofn arna i y byddai pobl yn meddwl hynny amdana i. Ond mae budd-daliadau yno i helpu pobl pan fyddan nhw mewn angen.

Laura, 31, o Birmingham.
Gwnaeth Laura gais am Daliad Annibyniaeth Personol a Chredyd Cynhwysol.

Laura: Gadawais fy swydd ym mis Mawrth 2020, yn union cyn y pandemig, a gadawais gan fy mod yn dioddef o broblemau iechyd meddwl gwael iawn. Roeddwn i wedi cael diagnosis o anhwylder deubegynol yn ddiweddar. Doedd dim ffordd y byddwn i'n cael swydd yn fuan.

Oherwydd bod gen i orbryder, gwnaeth effeithio ar y broses. Mae'n broses frawychus iawn, yn enwedig os nad ydych chi wedi bod drwyddi o'r blaen. Mae'n teimlo fel petaech chi ar brawf am rywbeth sydd mor ddifrifol i chi, ac mae gorfod ei brofi i rywun arall er mwyn cael budd-dal, mae'n eithaf, mae'n hynod dorcalonnus.

Byddai pobl yn dweud, siarada am sut wyt ti ar dy ddiwrnod gwaethaf, ac roedd hynny'n ddarn defnyddiol iawn iawn o gyngor.

Hameed: Pa mor bwysig oedd cymorth gan gymheiriaid i chi pan oeddech chi'n gwneud cais am fudd-daliadau?

Paul: Rwy'n meddwl mai'r person pwysicaf i fi ar y dechrau oedd fy meddyg teulu siŵr o fod. Hi oedd y cyntaf i ddweud, wyt ti wedi edrych ar fudd-daliadau a phethau tebyg?

Paul, 42, o Swydd Bedford
Gwnaeth Paul gais am Lwfans Cyflogaeth a Chymorth a Thaliad Annibyniaeth Personol.

Paul: Dechreuais drwy gael pyliau o banig, ond roedden nhw'n eithaf difrifol, ac roeddwn i'n eu cael nhw hefyd tra fy mod yn y gwaith. Ceisiais i godi a mynd i'r gwaith un bore a dyna ni, doeddwn i ddim yn gallu. Yn llythrennol, gwnaeth fy nghorff fy stopio. Dywedodd, os nad wyt ti'n gwrando, dwi'n mynd i weithredu ar dy ran. Roeddwn i'n teimlo fel baich ar fy ngwraig gan mai hi oedd yr unig un a oedd yn ennill cyflog, felly roeddwn i'n teimlo'n ofnadwy.

Mae'n broses sy'n achosi straen. Er bod yr Adran Gwaith a Phensiynau, drwy hysbysebion, a phethau fel 'na, yn dweud eu bod nhw yno i helpu, a'u bod nhw yno i'ch cefnogi, dydyn nhw ddim. Maen nhw yno i'ch prosesu chi.

Laura: Beth fyddech chi wedi hoffi ei wybod cyn i chi wneud cais am fudd-daliadau?

Hameed: Beth fydden i'n ei ddweud yw, nid yw pawb nad ydyn nhw'n gweithio yn ddiog. Weithiau gall amgylchiadau atal pobl rhag gweithio. Felly doeddwn i byth yn gallu dychmygu yn fy mhen y bydden i'n ddi-waith.

Hameed, 44, o Fanceinion.
Gwnaeth Hameed gais am Gredyd Cynhwysol a Lwfans Gofalwr.

Hameed: Doeddwn i ddim yn gallu ymdopi â gofalu am fy mam a gweithio'n llawn amser. Roeddwn i'n trio rhannu fy hun yn ddau, ac roeddwn i'n profi rhai anawsterau iechyd meddwl fy hun hefyd. Roeddwn i'n teimlo fy mod i wedi colli fy holl hunaniaeth, sy'n arwain at lefel isel iawn o hunan-barch, sydd yna'n effeithio arnoch chi, yn eich gwneud hyd yn oed yn fwy isel, gan nad oes gennych chi unrhyw reswm dros deimlo'n dda.

Mae'r sgiliau sydd gen i fel gofalwr yr un mor bwysig â chael swydd llawn amser, ac mae'r gwaith yr un mor galed â swydd llawn amser. Felly dwi wedi dechrau croesawu fy nheitl newydd.

Laura: Pa gyngor fyddech chi'n ei roi i rywun sy'n meddwl gwneud cais am fudd-daliadau?

Laura: Ewch amdani. Ewch amdani. Maen nhw yno i'ch helpu chi.

Hameed: Peidiwch â theimlo'n wael am hawlio budd-daliadau y mae gennych hawl iddyn nhw.

Paul: Gwnewch eich gwaith cartref. Gall sefydliadau fel Cyngor Ar Bopeth eistedd i lawr gyda chi ac esbonio'r camau.

System budd-daliadau decach?

Yn Mind, rydyn ni o'r farn y dylai'r system budd-daliadau weithio'n well i bobl sydd â phroblemau iechyd meddwl.

Ymgyrchu gyda ni

Llenwi ffurflenni budd-daliadau

Ar gyfer y rhan fwyaf o fudd-daliadau, rhaid i chi lenwi ffurflen cyn y gallwch chi gael unrhyw arian.

Gall hyn fod y frawychus, a gallai fod yn anodd gwybod ble i ddechrau. Dyma rai awgrymiadau ar gyfer llenwi ffurflenni:

Os bydd y ffurflen mewn fformat sy'n anodd i chi, cadarnhewch a allwch chi ei llenwi mewn ffordd arall. Er enghraifft, gallwch chi gael rhai ffurflenni mewn testun mwy, wedi'u hanfon fel copïau caled drwy'r post, neu gallwch chi gwblhau rhai dros y ffôn.
Cadarnhewch y dyddiad cau ar gyfer dychwelyd y ffurflen, a nodwch y dyddiad yn rhywle lle y byddwch chi'n cofio amdano. Os bydd angen mwy o amser arnoch chi, cysylltwch â'r Adran Gwaith a Phensiynau cyn gynted ag y gallwch chi i roi gwybod bod angen amser ychwanegol arnoch chi.
Os gallwch chi, ewch i fan ymlaciol i lenwi'r ffurflen. Cymerwch seibiannau rheolaidd, oherwydd gall ysgrifennu'r wybodaeth i lawr fod yn anodd. Ceisiwch wneud rhywbeth braf i chi eich hun unwaith y byddwch chi wedi gorffen.
Treuliwch amser yn darllen drwy'r ffurflen ac yn gwneud yn siŵr eich bod yn deall y cwestiynau cyn ei llenwi. Darllenwch dros eich atebion eto pan fyddwch chi wedi'i chwblhau.
Gofynnwch i aelod o'r teulu neu ffrind eich helpu i gwblhau'r ffurflen.
Bydd rhai ffurflenni yn gofyn am dystiolaeth o'ch problem iechyd meddwl. Gallai tystiolaeth fod yn bethau fel llythyrau meddyg, presgripsiynau, datganiadau gan ffrindiau, teulu neu gydweithwyr, neu luniau o'ch cartref. Mae'n ddefnyddiol cadarnhau pa dystiolaeth sydd ei hangen arnoch, a chael copïau. Mae gan wefan Cyngor Iechyd Meddwl ac Arian fwy o wybodaeth am y dystiolaeth sydd ei hangen arnoch i gefnogi hawliad budd-daliadau.
Mynnwch help os bydd ei angen arnoch. Gall elusennau fel Cyngor Ar Bopeth a Scope edrych dros ddrafft i chi, neu gallant eich helpu i ysgrifennu'r ffurflen gyfan.

Dysgwch sut i lenwi'r ffurflen ar gyfer:

"Mae'r ffurflen gais yn achosi cymaint o straen. Roedd wir yn anodd i mi ei llenwi, felly es i i'r ganolfan gwaith a diolch byth gwnaeth y staff fy helpu."

Asesiadau budd-daliadau

Ar gyfer rhai budd-daliadau, bydd rhaid i chi fynd i asesiad i wneud yn siŵr eich bod chi'n bodloni'r meini prawf i gael y budd-dal hwnnw.

Efallai y byddwch chi'n poeni am yr asesiad, ac mae hynny'n ddealladwy. Mae llawer o bobl wedi dweud wrthym y gall fod yn anodd gwybod beth i'w ddisgwyl yn yr asesiad, neu wybod sut i ateb y cwestiynau.

Dysgwch fwy am beth sy'n digwydd yn yr asesiad ar gyfer:

Darllenwch ein gwybodaeth am sut i reoli straen a gorbryder am asesiadau.

Autumnal park with leaves covering the grass

Gwaeledd, budd-daliadau, dyled ac amlenni brown

"Po fwyaf yr oeddwn i'n poeni am arian, y mwyaf sâl oeddwn i'n mynd."

Darllenwch stori Lily

Apelio yn erbyn penderfyniad budd-daliadau

Efallai eich bod wedi gwneud cais am fudd-daliadau ac wedi bod yn aflwyddiannus. Gall hyn fod yn rhwystredig, yn enwedig os nad ydych chi'n siŵr pam nad oeddech chi'n gymwys.

Fodd bynnag, gallwch chi apelio yn erbyn penderfyniad os oedd yn anghywir yn eich barn chi. Hyd yn oed os bydd yn teimlo'n annymunol, neu os byddwch chi'n poeni am gael eich gwrthod yr eildro, gall fod yn werthfawr rhoi cynnig arni. Cofiwch, mae hawl gennych i apelio yn erbyn penderfyniad sy'n anghywir yn eich barn chi.

Mae gan y wefan Cyngor Iechyd Meddwl ac Arian fwy o wybodaeth am sut i apelio yn erbyn penderfyniad budd-daliadau.